Ազատ եւ ինքնուրույն զանգեզուր

Որ մեր պատմությունը, այդ թվում` նորագույն, լավ չգիտենք` փաստ է: Մեր օրերում, ի նկատի ունեմ խորհրդային
տարիներին դպրոցական եղած ժամանակները, Հայ ժողովրդի պատմության դասագիրքը մի բարալիկ ձեռնարկ էր, այն էլ` երկու տարվա համար նախատեսված, մատուցածն էլ` հեչ բանի նման չէր:
Կարելի է ասել, գրեթե ոչինչ չկար Հայաստանի առաջին Հանրապետության վերաբերյալ, բացի, իհարկե, իմպերիալիզմի լծկան դաշնակցական մաուզերիստների, խեղճ գյուղացու ու չարքաշ բանվորի հաշվին ապրող բուրժուաների, հայրենիքը կործանման եզրին հասցրած արկածախնդիրների մասին հայհոյախառն, չափազանց «գունազարդված» մեկնաբանություններից: Մենք` խորհրդահայ աշակերտներս, համոզված էինք, որ իսկապես Հայաստանը փրկել են Լենինն ու նրա զինակից հայ բոլշեւիկները: Հետո փոխվեցին ժամանակները, փոխվեցին դասագրքերը, բայց հիմա էլ, ասում են, սովորող չկա: Այնինչ` այնքան ուսանելի, այնքան օրինակելի ու այնքան հերոսական դրվագներ ունենք, որոնք սերտելու դեպքում կարող էինք դասեր առնել ու այլեւս չսխալվել:
Դեկտեմբերի 25-ը Ինքնավար Սյունիքի հռչակման օրն է: 90 տարի առաջ, 1920 թ. այդ օրը սյունեցիք որոշեցին չենթարկվել ո՚չ Խորհրդային Ադրբեջանին, ու ո՚չ էլ Հայաստանի կառավարությանը, որ նույնպես, ընդամենը 23 օր առաջ դարձել էր խորհրդային, ու վճռեցին ապրել ազատ եւ ինքնուրույն:

Նժդեհը Դաշնակցության մասին

Ստորեւ ներկայացնում են քաղվածքներ Գ. Նժդեհի մի հետաքրքիր` «Դաշնակցության առաջացման պատմական
պայմանները եւ նրա բնութագիրը» աշխատությունից (1947թ.): Փոքր-ինչ ուշացումով, բայց նա նույնպես, ինչպես Հ. Քաջազնունին, եկել է «Դաշնակցությունը անելիք չունի այլեւս» եզրահանգման:
«Անհնարին է զուգահեռներ անցկացնել Դաշնակցության սկզբնական եւ այժմյան ղեկավարների, այն ժամանակվա հայդուկների ու հետո եկած մաուզերիստների միջեւ` առանց հիանալու առաջիններով եւ խորապես նողկալով վերջիններից: Իսկապես, ի՞նչ համեմատություն կարող է լինել Նիկոլ Դումանի եւ ավազակ Դրոյի, լեգենդար Սերոբի ու մորթապաշտ Տեր-Մինասյանի (Ռուբեն փաշա) միջեւ»:
«Հայկական կուսակցությունների քաղաքական պայքարը խորապես պառակտեց հայ ժողովրդին` թուլացնելով նրա դիմադրական ուժն այն պահին, երբ, Թուրքիայում տեղի ունեցող հեղափոխական իրադարձություններին համապատասխան, հայությունից պահանջվում էր լինել համերաշխ, միակուռ, ընդունակ ինքնապաշտպանության: Հայության ակտիվ տարրերը, ի ուրախություն մեր արտաքին թշնամիների, այդ օրերին, երբ սուլթանական բռնակալության դեմ պայքարող Երկրի հայերը նրանց աղաչում էին ուղարկել ղեկավար ուժեր ու զինամթերք, իրենց ժամանակը եւ ուժը վատնում էին ներքին ճակատում: Բռնկված ներքին հակամարտությամբ` նրանք թշնամուն հնարավորություն ընձեռեցին անզիջում եւ անպատիժ շարունակել հայերի ոչնչացման քաղաքականությունը»:
«Ինչպես Դաշնակցության աշխարհայացքը, այնպես էլ` նրա քաղաքականությունը միշտ տառապել են հակասություններից, բայց առավել աղաղակող հակասությունը մնում է այն հանգամանքը, որ նա, նույնիսկ սոցիալիզմի որդեգրումից հետո, հայկական հարցի լուծման համար (ինչպես ժամանակին Գրիգոր Արծրունին եւ մշակականները) լծվեց եվրոպական իմպերիալիզմի կառքին:

14. МИРНЫЙ ДОГОВОР МЕЖДУ СОЮЗНЫМИ ДЕРЖАВАМИ И ТУРЦИЕЙ, ПОДПИСАННЫЙ В СЕВРЕ 10-ГО АВГУСТА 1920 ГОДА

 БРИТАНСКАЯ ИМПЕРИЯ, ФРАНЦИЯ, ИТАЛИЯ и ЯПОНИЯ,
Державы, обозначенные в настоящем Договоре, как Главные Союзные Державы; АРМЕНИЯ, БЕЛЬГИЯ, ГРЕЦИЯ, ГЕДЖАС, ПОЛЬША, ПОРТУГАЛИЯ, РУМЫНИЯ, СЕРБО-ХОРВАТО-СЛОВЕНСКОЕ ГОСУДАРСТВО и ЧЕХОСЛОВАКИЯ,
образующие с названными выше Главными Державами - Союзные Державы, с одной стороны;
и ТУРЦИЯ, с другой стороны;
Принимая во внимание, что по просьбе Императорского Оттоманского Правительства Главными Союзными Державами было дано Турции 30 октября 1918 года перемирие, чтобы сделать возможным заключение Мирного Договора;
Принимая во внимание, что Союзные Державы равным образом желают, чтобы война, в которую некоторые из них последовательно были прямо или косвенно вовлечены против Турции и которая источником своим имеет объявление войны, сделанное бывшим Императорским и Королевским Австро-Венгерским Правительством Сербии 28 июля 1914 года против Союзных Держав и руководимые Германией, союзницей Турции, уступила место прочному и длительному миру.
С этой целью ВЫСОКИЕ ДОГОВАРИВАЮЩИЕСЯ СТОРОНЫ назначили своими уполномоченными, а именно:

11. ДОГОВОР О МИРЕ И ДРУЖБЕ МЕЖДУ ИМПЕРАТОРСКИМ ОТТОМАНСКИМ ПРАВИТЕЛЬСТВОМ И РЕСПУБЛИКОЙ АРМЕНИИ. 4 июня 1918 г. Батум

Императорское Оттоманское правительство с одной стороны и правительство т правительство Республики Армении, объявившей себя независимой, с другой стороны, взаимно согласившись достигнуть установления отношений дружбы и доброго соседства между обеими сторонами в области политической, юридической, экономической и интеллектуальной, назначили своими уполномоченными следующих лиц:
Оттоманская империя:
Его превосходительство Халил-бея, депутата, министра юстиции и председателя Государственного Совета первым делегатом и
Его превосходительство генерал-лейтенанта Вехиб-Махмед-пашу, главнокомандующего оттоманскими войсками на Кавказском фронте, военным делегатом.
Армянская республика:
Господина Ал. Хатисова, председателя делегации.
Господина Рубена Качазнуни, делегатом.
Господина Микаела Пападжанова, делегатом.
Ознакомившись с полномочием обеих сторон и найдя их в надлежащей форме, эти лица согласились относительно следующих положений:

10. НОТА ПРЕДСЕДАТЕЛЯ ДЕЛЕГАЦИИ АРМЕНИИ ГЛАВНОКОМАНДУЮЩЕМУ ОТТОМАНСКИМИ ВОЙСКАМИ НА КАВКАЗСКОМ ФРОНТЕ О РАЗРЕШЕНИИ ЭВАКУАЦИИ АРМЯНСКОГО НАСЕЛЕНИЯ г. БАКУ ДО ЗАНЯТИЯ ЕГО ТУРКАМИ

3 июня 1918 г., Батум

Господин Главнокомандующий!

В целях полного разрешения вопроса об эвакуации из Баку частей армянских войск и предохранения города Баку и его промышленного района от возможных несчастных случаев, в чем заинтересованы наравне с мусульманами и армяне, имею честь просить ваше превосходительство, чтобы до отправки турецких войск в Баку соблаговолили оказать нам содействие, разрешить специальной комиссии Армянского правительства проезжать свободно и в полной безопасности до Баку, чтобы там принять необходимые меры, обеспечивающие успех срочной эвакуации армянских частей, а также дать возможность выехать жителям, желающим покинуть город.

Благоволите принять, господин Главнокомандующий, уверение в моем глубоком уважении.

Председатель делегации Армении

ЦГИА Арм. ССР, ф. 200. оп. 1, д. 32, л. 7 Отпуск.

Перевод с французского

9. Русско-Турецкий Дополнительный договор к Мирному договору, заключенному между Россией, с одной стороны, и Германией, Австро-Венгрией, Болгарией и Турцией - с другой. 3 марта 1918 г.

Так как некоторые статьи коллективного договора о мире, подписанного сегодня в Брест-Литовске между Российской Республикой, с одной стороны, и Оттоманской империей, Германией, Австро-Венгрией и Болгарией, с другой стороны, предусматривают заключение особых соглашений между заинтересованными договаривающимися государствами, то Полномочные Представители Российской Республики, а именно:
Григорий Яковлевич Сокольников, член Центрального Исполнительного Комитета Советов Рабочих, Солдатских и Крестьянских Депутатов,
Григорий Иванович Петровский, Народный Комиссар по Внутренним Делам,
Георгий Васильевич Чичерин, помощник Народного Комиссара по Иностранным Делам, и
Лев Михайлович Карахан, член Центрального Исполнительного Комитета Советов Рабочих, Солдатских и Крестьянских Депутатов,
И Полномочные представители Оттоманской империи, а именно:
Его Высочество Ибрагим Хакки Паша, бывший Великий Визирь, сенатор, Посол Его Императорского Величества Султана в Берлине,
Его Превосходительство генерал от кавалерии и адъютант Его Императорского Величества Султана Зеки Паша,
Согласились урегулировать дополнительным договором все относящиеся сюда вопросы и приняли по этому поводу следующие постановления:

8. Мирный договор между Россией, с одной стороны, и Германией, Австро-Венгрией, Болгарией и Турцией - с другой. 3 марта 1918 г.

Так как Россия, с одной стороны, и Германия, Австро-Венгрия, Болгария и Турция - с другой, согласились прекратить состояние войны и возможно скорее закончить мирные переговоры, то были назначены полномочными представителями:
от Российской Федеративной Советской Республики:
Григорий Яковлевич Сокольников, член Центрального Исполнительного Комитета Советов Рабочих, Солдатских и Крестьянских Депутатов, Лев Михайлович Карахан, член Центрального Исполнительного Советов Рабочих, Солдатских и Крестьянских Депутатов, Георгий Васильевич Чичерин, помощник народного комиссара по иностранным делам и Григорий Иванович Петровский, народный комиссар по внутренним делам,
от Императорского Германского правительства:

7. Декларация, оглашенная Русской мирной делегацией на заседании Мирной конференции в Брест-Литовске, 3 марта 1918 г.

Рабоче-крестьянское Правительство Российской Республики, вынужденное принять предъявленный Германией ультиматум, благодаря нападению германских войск на заявившую уже о прекращении войны и демобилизовавшую свои армии Россию, заявило 24(11) февраля о принятии ею ультиматума делегировало нас для подписания этих насильственно навязанных нам условий.

6. БЕРЛИНСКИЙ ТРАКТАТ. Берлин, 1-13 июля 1878 г.

Во имя Бога Всемогущего.
Е.в. император всероссийский, е.в. император германский король прусский, е.в. император австрийский король богемский пр. и апостолический король Венгрии, президент Французской республики, ее в. королева Соединенного Королевства Великобритании и Ирландии императрица Индии, е.в. король Италии и е.в. император оттоманов, желая разрешить, в смысле европейского строя, согласно постановлениям Парижского трактата 30-го марта 1856 года, вопросы, возбужденные на Востоке событиями последних лет и войной, окончившейся Сан-Стефанским прелиминарным договором, единодушно были того мнения, что созвание конгресса представляло бы наилучший способ для облегчения их соглашения.
Вследствие сего, вышепоименованные величества и президент Французской республики назначили своими уполномоченными,
кои, вследствие предложения австро-венгерского двора и по приглашению германского двора, собрались в Берлине, снабженные полномочиями, найденными в надлежащей и установленной форме.

АРМЯНО-ТУРЕЦКИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ И АРМЯНСКИЙ ВОПРОС. в конце XIX – начале XX веков .ГЛАВА 5 .часть-2

ГЛАВА V.

К ВОПРОСУ РАСПРОСТРАНЕНИЯ МАРКСИЗМА И ВОЗНИКНОВЕНИЯ СОЦИАЛИСТИЧЕСКОГО ДВИЖЕНИЯ В ТУРЦИИ

В статье говорится о происхождении частной собственности о классовой борьбе и социалистической революции. Необходимым этапом развития общественно-политической мысли человеческого общества является «новое течение, во главе которого стал всемир­но известный ученый, отец социализма Карл Маркс, по имени ко­торого научный социализм называется марксизмом, и выдающийся ученый, сподвижник Маркса – Ф. Энгельс».
Партия Гнчак на страницах своего органа публиковала много­численные статьи биографического характера о деятелях между­народного революционного движения. Так, например, в четвертом номере 1894 года сообщается о том, что на 92-м году жизни в итальянском городе Турине скончался видный венгерский револю­ционер Людвиг Кошут. В следующем номере газеты печатается обширный некролог, в котором характеризуется жизнь и деятель­ность революционера.

АРМЯНО-ТУРЕЦКИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ И АРМЯНСКИЙ ВОПРОС. в конце XIX – начале XX веков .ГЛАВА 5 .часть-1

ГЛАВА V.

К ВОПРОСУ РАСПРОСТРАНЕНИЯ МАРКСИЗМА И ВОЗНИКНОВЕНИЯ СОЦИАЛИСТИЧЕСКОГО ДВИЖЕНИЯ В ТУРЦИИ

Изучение истории распространения марксизма в многонацио­нальных и отсталых странах представляет особые трудности. Слож­ность состоит в том, что история общественно-политической мысли многонационального государства развивается на основе завоева­ний политической мысли всех народов, населяющих эту страну. Независимо от того, развивается ли она автономно или во взаи­мосвязи с историей общественно-политической мысли других на­родов, она, тем не менее, является неотделимой составной частью всей истории общественно-политической мысли данной страны. В этом смысле большой интерес представляет проблема изучения распространения марксизма, возникновения и развития социалис­тического движения в многонациональной Османской империи. Эта важнейшая проблема пока еще исследована недостаточно. Один из знатоков истории Турции А. Д. Новичев в своей статье «Зарож­дение рабочего и социалистического движения в Турции» пишет: «Вопрос о возникновении социалистического движения в Турции из-за недостатка источников освещен в литературе недостаточно». И в самом деле, знакомство с литературой, посвященной исто­рии распространения социалистических идей и марксизма в Тур­ции, показывает, что интересующая нас проблема еще не изучена комплексно с привлечением источников на языках нетурецких на­родов Османской империи.

АРМЯНО-ТУРЕЦКИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ И АРМЯНСКИЙ ВОПРОС. в конце XIX – начале XX веков .ГЛАВА 4 .часть-4

ГЛАВА IV

ОТНОШЕНИЯ МЕЖДУ МЛАДОТУРКАМИ И АРМЯНСКИМИ

ПОЛИТИЧЕСКИМИ ПАРТИЯМИ ПОСЛЕ ТУРЕЦКОЙ

БУРЖУАЗНОЙ РЕВОЛЮЦИИ 1908 года

все османские народы. «Но когда мы считаем, – писала газета, – что реформы нужно начинать с армян, мы исходим из реальных фактов того, что из всех народов империи поло­жение армян самое невыносимое»¹⁵¹. «В годы деспотизма, – про­должала газета, – ни один народ так не пострадал, как армяне. Это продолжается и по сей день». Затем газета добавляет: «Говоря о ре­формах, мы имеем в виду лишь безопасность жизни, имущества и справедливое возмещение убытков».
Реорганизованная партия Гнчак выступила против Иттихад .лишь тогда, когда убедилась, что она, вопреки ожиданиям, не толь­ко не положила конец гонениям на армян, но и возобновила поли­тику погромов и грабежа. Всю вину за аданские погромы она воз­ложила на младотурок и в своей газете «Аравот» («Утро») под­вергла Иттихад резкой критике.

АРМЯНО-ТУРЕЦКИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ И АРМЯНСКИЙ ВОПРОС. в конце XIX – начале XX веков .ГЛАВА 4 .часть-3

ГЛАВА IV

ОТНОШЕНИЯ МЕЖДУ МЛАДОТУРКАМИ И АРМЯНСКИМИ

ПОЛИТИЧЕСКИМИ ПАРТИЯМИ ПОСЛЕ ТУРЕЦКОЙ

БУРЖУАЗНОЙ РЕВОЛЮЦИИ 1908 года

призывали к осторожнос­ти, призывали не поддаваться провокациям.
Партия Дашнакцутюн делала все – льстила, угодничала, что­бы улучшить отношения с младотурками. Одновременно продол­жались неофициальные контакты с руководителями младотурок. В них участвовали Талаат, Джемаль, Бехаэддин Шакир, Малумян, Шахрикян.
В призыве, опубликованном в начале 1912 года, партия Даш­накцутюн критиковала царизм за угнетение армянского народа и возвышала до небес турецкую революцию, восторжествовавшую на османской земле, даровавшую армянскому народу националь­ное освобождение. Этот призыв – проявление той непринципиаль­ной политики, которую всегда вела партия Дашнакцутюн. Содержание этого призыва в корне ошибочно. В России восточные армя­не имели возможности для развития, там им не угрожала опас­ность физического уничтожения, в Турции же даже в период конституции армян уничтожали, они постоянно подвергались пресле­дованиям и притеснениям. Одна из целей этого призыва – показать младотуркам, что партия Дашнакцутюн искренне сотрудничает с турецким правительством, защищает его интересы и критикует царскую Россию.

АРМЯНО-ТУРЕЦКИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ И АРМЯНСКИЙ ВОПРОС. в конце XIX – начале XX веков .ГЛАВА 4 .часть-2

ГЛАВА IV

ОТНОШЕНИЯ МЕЖДУ МЛАДОТУРКАМИ И АРМЯНСКИМИ

ПОЛИТИЧЕСКИМИ ПАРТИЯМИ ПОСЛЕ ТУРЕЦКОЙ

БУРЖУАЗНОЙ РЕВОЛЮЦИИ 1908 года

кочующих беев и ага ответственными перед законом, прикрепить их к земле в определенных районах. Необходимо ликвидировать отряды хамидие, уничтожить феодаль­ные права беев и ага, положить конец произволу в сборе налогов. Знакомство с положениями программы партии Конституцион­ных демократов показывает, что она признавала конституцион­ную монархию Турции, связывая судьбу западных армян с судь­бой других народов Османской империи. Рамкавары были сторонниками мирного развития империи, отрицали революцию и независимость Армении. Национальный вопрос рамкавары стреми­лись разрешить установлением децентрализации и местной авто­номии.
Программа этой партии была по своей сути буржуазной, од­нако она была по сравнению с конституцией Мидхата несравнимо более прогрессивной. Программа партии давала Турции хорошие перспективы для ее буржуазного развития, то, чего не давала кон­ституция Мидхата.
Руководители партии Рамкавар после создания партии вые­хали в Стамбул и развернули деятельность в Западной Армении и в местах с преобладающим армянским населением. Однако они не достигли больших успехов, так как партии Дашнакцутюн удалось повести за собой большинство западных армян. Рамкавары дос­тигли ощутимых успехов в Ване, где все члены партии Арменакан были вовлечены в их ряды.
Организации партии Рамкавар были созданы и в Константино­поле, Измире, Харберде, Тигранакерте, в отдельных городах Киликии, в Египте и Америке. Но, тем не менее, партия Рамкавар не достигла больших успехов, ее численность в 1912 году не превы­шала одной тысячи.

"The Armenian Social-Democratic Hentchakist Party" by Hagop Turabian

This article entitled "The Armenian Social-Democratic Hentchakist Party" by Hagop Turabian, for the journal 'Ararat' (London), appeared in three parts; Vol. 3 No. 34, April 1916, No. 35, May 1916, and No. 37, July 1916, and presents the historical and concise account of the foundation and activities of the Social Democrat Hunchakian Party. Additionally we consider that several issues in the following article are at the present time still a factor of domestic and foreign policy for both the Armenian people and the fledgling Armenian nation.

The Armenian Social-Democratic Hentchakist Party
Hagop Turabian

"The Hunchakian Revolutionary Party 1887-1896" by Louise Nalbandian

This chapter entitled "The Hunchakian Revolutionary Party 1887-1896" by Louise Nalbandian, is published as Chapter V of the first comprehensive book in English dealing with the nineteenth-century Armenian revolutionary movement and the subsequent rise of Armenian political parties. Louise Nalbandian, The Armenian Revolutionary Movement - The Development of Armenian Political Parties through the Nineteenth Century (Berkley and Los Angeles, 1963) covers in detail the history of the Armenian revolutionists' armed struggle against the government of the Ottoman Turks beginning with the first major uprising in 1862 and the extending to the culmination of the Turkish Armenian massacres in 1896.

АРМЯНО-ТУРЕЦКИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ И АРМЯНСКИЙ ВОПРОС. в конце XIX – начале XX веков .ГЛАВА 4 .часть-1

ГЛАВА IV

ОТНОШЕНИЯ МЕЖДУ МЛАДОТУРКАМИ И АРМЯНСКИМИ

ПОЛИТИЧЕСКИМИ ПАРТИЯМИ ПОСЛЕ ТУРЕЦКОЙ

БУРЖУАЗНОЙ РЕВОЛЮЦИИ 1908 года

В 1908 году Абдул Хамид под давлением имевших место в Тур­ции революционных выступлений армии под руководством младо­турок вынужден был по требованию младотурок восстановить конституцию Мидхата 1876 г.
24 июля 1908 года рано утром во все вилайеты Османской им­перии были отправлены телеграммы с решением о восстановлении конституции в Османской империи и о подготовке к выборам де­путатов в парламент.
25 июля по требованию младотурок был напечатан указ сул­тана об амнистии для участников революционных движений. Были открыты ворота тюрем. Амнистия распространилась на почти более чем 80.000 политических заключенных и политических эмигран­тов. На родину из-за границы возвращались томившиеся десятки лет на чужбине политические эмигранты разных национальностей.

АРМЯНО-ТУРЕЦКИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ И АРМЯНСКИЙ ВОПРОС. в конце XIX – начале XX веков .ГЛАВА 3 .

ГЛАВА III

К ВОПРОСАМ ПРОПАГАНДЫ В ТУРЦИИ

РЕВОЛЮЦИОННЫХ СОБЫТИИ ПЕРВОЙ РУССКОЙ

БУРЖУАЗНО-ДЕМОКРАТИЧЕСКОЙ РЕВОЛЮЦИИ

1905 – 1907 гг.

Первая русская революция 1905 – 1907 гг. явилась важной ве­хой в истории развития национально-освободительного и буржуаз­но-демократического движения в полуколониальных и колониаль­ных странах Востока, привела к их «пробуждению». Под ее влия­нием в Азии, как писал В. И. Ленин, «сотни миллионов забитого, одичавшего в средневековом застое, населения проснулись к новой жизни и к борьбе за азбучные права человека, за демократию». События революции 1905 – 1907 гг. явились также одним из важнейших факторов, повлиявших на процесс активизации анти­деспотических сил Османской империи. В 1905 – 1907 гг. имели место довольно широкие антиправительственные выступления на­селения в ряде городов Восточной Анатолии, произошли волнения в турецкой армии и флоте, наблюдался дальнейший подъем нацио­нально-освободительного движения подвластных народов. Все это дало возможность советским туркологам сделать вывод о том, что в эти годы в Османской империи происходил революционный подъем.
В специальной литературе довольно подробно рассматривался вопрос о влиянии первой русской революции на революционное дви­жение в османской Турции. Однако вне внимания исследователей осталась роль армянских политических партий, действовавших в империи, в распространении сведений о революционных выступлениях в России, в активизации ими пропаганды идей социализма в эти годы. Недостаточно исследован также вопрос об участии членов этих партий в народных выступлениях против султанского правительства в Восточной Анатолии. Наконец, привлечение источников на армянском языке может существенно дополнить данные, почерпнутые из архивных фондов и материалов на турецком языке. Именно восполнение указанных выше пробелов было основной целью настоящей главы.
***

АРМЯНО-ТУРЕЦКИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ И АРМЯНСКИЙ ВОПРОС. в конце XIX – начале XX веков .ГЛАВА 2 .часть-4

ГЛАВА II.

ОТНОШЕНИЯ МЕЖДУ АРМЯНСКИМИ ПОЛИТИЧЕСКИМИ

ПАРТИЯМИ И МЛАДОТУРКАМИ

(до буржуазной революции 1908 года)

линии, чтобы настроился миролюбиво. То же самое обещал и он».
Встреча закончилась тем, – продолжал Сабах-Гюлян, – что «мы обещали обсудить вопросы и выступить с определенными предложениями. То же самое мы потребовали от них. Наши гости попрощались с нами, взяв с нас обещание о новой встрече». Было решено провести следующую встречу не в центральном комитете партии Гнчак, а в одном из кабинетов ресторана «Кафе лиля».
Во время второй встречи руководителей партии Гнчак и младотурок было решено поставить на повестку дня следующие вопросы:
1. Армянский вопрос и общегосударственное направление.
2. Автономная Армения и Турция.
3. Демократическая конституция и «конституция Мидхата».
4. Армянский вопрос и внешнее вмешательство.
5. Социализм и национализм.
6. Нация и османизм.
7. Организация, пропаганда и революционная деятельность.
8. Межпартийные органы и межпартийные отношения.
9. Что из нашего соглашения подлежит публикации.
Решено было совместно обсудить спорные проблемы и только после принятия общего соглашения подписать их.
Какие дискуссии велись вокруг обсуждаемых проблем и какие аспекты защищались сторонами?

АРМЯНО-ТУРЕЦКИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ И АРМЯНСКИЙ ВОПРОС. в конце XIX – начале XX веков .ГЛАВА 2 .часть-3

ГЛАВА II.

ОТНОШЕНИЯ МЕЖДУ АРМЯНСКИМИ ПОЛИТИЧЕСКИМИ

ПАРТИЯМИ И МЛАДОТУРКАМИ

(до буржуазной революции 1908 года)

всех, кто сплотился вокруг этой газеты.
Исходя из этих фактов, газета делает вывод: «Молодые тур­ки, от мала до велика, по отношению к армянскому вопросу про­никнуты одним стремлением – не находить для армянского вопроса никаких оправданий и не рассматривать его как вопрос междуна­родного характера, и в перенесенных ужасах обвинять самих ар­мян. И, наконец, они с такой претензией и требовательностью отно­сятся к нам, будто турецкий народ пострадал от армян и что по­следние перед ними в долгу. Это уже не осознание зла, это не ожи­даемое нами свежее идейное течение, это не обсуждение проблемы. Это не отношение, достойное деятелей, думающих о судьбе всего народа без различия вероисповедания и национальной принадлеж­ности, а лишь усилия, направленные на ослабление внешней поли­тической позиции турецкого государства. Эти усилия якобы тре­буют нейтрализации в Турции армянского вопроса и других про­блем».
Критикуя младотурок, их политическую и национальную про­грамму, партия Дашнакцутюн выдвигает для Турции программу, которая сформулирована следующим образом: «Армянская рево­люционная партия Дашнакцутюн, от имени которой мы имеем пра­во говорить, обобщая свою программу относительно Турции, может предложить для всей Турции одну организацию, которая в равных, условиях в состоянии объединить всех.

АРМЯНО-ТУРЕЦКИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ И АРМЯНСКИЙ ВОПРОС. в конце XIX – начале XX веков .ГЛАВА 2 .часть-2

ГЛАВА II.

ОТНОШЕНИЯ МЕЖДУ АРМЯНСКИМИ ПОЛИТИЧЕСКИМИ

ПАРТИЯМИ И МЛАДОТУРКАМИ

(до буржуазной революции 1908 года)

шаг за шагом следила за деятельностью младотурок в Европе и обличала ее антиармянскую сущность. Эта дипломатическая борь­ба продолжалась до провозглашения османской конституции.
Отношения армянских партий с младотурками не ограничи­вались переговорами между младотурками и партией Гнчак. Мла­дотурки пытались создать единый фронт со всеми армянскими по­литическими партиями, принципиально не делая никаких уступок. Армянские же политические партии, отказавшись от соглашения с Абдул Хамидом, искали, в свою очередь, пути для создания едино­го фронта. Изучение материалов показывает, что в этом направле­нии проделали большую работу как Реорганизованная партия Гнчак, так и партия Дашнакцутюн. Причем эти две партии были более либерально настроены к младотуркам и старались приме­нить все возможные средства для достижения цели. Стремясь к осуществлению компромиссных предложений, эти партии надея­лись что и младотурки обратятся к тому же методу. Несмотря на сходство позиции этих двух партий, тем не менее, заметного ус­пеха в деле достижения соглашения не наблюдалось. Не случай­но в 1901 году газета Реорганизованной партии Гнчак «Нор кянк» писала: «С 1896 года мы регулярно ведем переговоры с младотурками. И безуспешно. Воистину должны быть сильны причины, ней­трализующие добрую волю двух сторон».
Арпиар Арпиарян, один из видных деятелей Реорганизован­ной партии Гнчак, пишет, что еще в начале 1896 года он вместе со своими политическими единомышленниками решил «пойти на сближение с младотурками». «Я отправился в Европу с готовой для переговоров программой. Прибыв в Париж, я узнал, что и там уже зародилась идея сближения с младотурками. Некоторые мо­лодые армяне уже вошли в контакт с Риза-беем [Ахмед Риза – М. K.], одним из авторитетных представителей младотурок». Вместе с этими «молодыми армянами», партийность которых не отмечает А. Арпиарян, он отправляется на неофициальную встречу с Риза-беем.

АРМЯНО-ТУРЕЦКИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ И АРМЯНСКИЙ ВОПРОС. в конце XIX – начале XX веков .ГЛАВА 2 .часть-1

ГЛАВА II.

ОТНОШЕНИЯ МЕЖДУ АРМЯНСКИМИ ПОЛИТИЧЕСКИМИ

ПАРТИЯМИ И МЛАДОТУРКАМИ

(до буржуазной революции 1908 года)

Мощная волна развернувшейся в Западной Армении нацио­нально-освободительной борьбы армянского народа, достигнутые успехи заставили вести переговоры с армянскими политическими партиями не только Абдул Хамида, но и оппозиционные силы Тур­ции в лице младотурок. Правда, младотурки и их руководство долгое время не обращали серьезного внимания на армянское ос­вободительное движение и на его руководство – армянские политические партии. Они откровенно враждебно относились к освобо­дительной борьбе армянского народа, резко критиковали Абдул Хамида за ошибки, совершенные им в борьбе против армян. Они требовали практически отказа от осуществления даже жалкой программы майских реформ 1895 года. Их общий тезис заключал­ся в необходимости программы преобразований для всей Осман­ской империи. Они утверждали, что реформы только в областях населенных армянами, наносят вред империи. Этой точки зрения придерживались с самого начала своей борьбы в эмиграции про­тив абдулхамидовского режима два таких известных лидера младо­турок, как Мурад-бей Мизанджи и Ахмед Риза. Так, в изданной в 1895 г. в Париже брошюре Мурад-бей, выражая мнение «истин­ных турецких патриотов», подчеркивал, что «армянский вопрос вне общего вопроса реформ в Турции не имеет права на существование». В конце того же года Ахмед Риза начал издание в Париже на турецком и французском языках газеты «Мешверет», ко­торая называла себя органом «Молодой Турции». В первом номере французского издания «Мешверет» была опубликована передовая статья, которая, фактически, представляла из себя программу дей­ствующей в Париже младотурецкой организации «Османский ко­митет Единение и прогресс», руководимой Ахмедом Ризой. В статье, автором которой был, по всей вероятности, сам Ахмед Ри­за, подчеркивалось, что комитет требует реформ «не специально для той или иной провинции, а для всей империи в целом, не в пользу одной какой-либо национальности, а для всех османцев, будь то евреи, христиане или мусульмане». В дальнейшем этот тезис неоднократно повторялся на страницах газеты. Так, в 1901 г. Ахмед Риза писал:

АРМЯНО-ТУРЕЦКИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ И АРМЯНСКИЙ ВОПРОС. в конце XIX – начале XX веков .часть-6

ГЛАВА I
СОЦИАЛЬНО-ПОЛИТИЧЕСКОЕ ПОЛОЖЕНИЕ ОСМАНСКОЙ ИМПЕРИИ. ФОРМИРОВАНИЕ ПОЛИТИЧЕСКИХ ПАРТИЙ.
РАЗВЕРТЫВАНИЕ НАЦИОНАЛЬНО-ОСВОБОДИТЕЛЬНОЙ БОРЬБЫ
АРМЯНСКОГО НАРОДА.
ПЕРЕГОВОРЫ МЕЖДУ В. ПОРТОИ И АРМЯНСКИМИ ПОЛИТИЧЕСКИМИ ПАРТИЯМИ
Как видим, переговоры были прерваны в марте 1899 г. Мо­мент для султана был неблагоприятным – в Гааге через два месяца должна была состояться Международная мирная конференция. Султан боялся, что на конференции будет обсуждаться вопрос, касающийся армянских реформ. Именно поэтому он сделал новую попытку возобновить переговоры с редакцией «Дрошак». Через константинопольского корреспондента агентства «Корреспонденц бюро» султан дал в европейские газеты телеграмму, в которой из­вещал о том, что имеющие место переговоры между Абдул Хами­дом и партией Дашнакцутюн завершились удачно и что армянский вопрос стоит на пороге своего разрешения.
Первая телеграмма была подана 1 мая 1899 г.: «Трое членов Женевского комитета прибыли в Константинополь для предпола­гаемых дискуссий по поводу предпринимаемых правительством средств по улучшению положения армян. Совещания проводятся с участием Артин-паши и управляющего Перы Энвер-бея. Ходят слухи, что посланцы обязались постараться заставить комитет вести себя спокойно».

АРМЯНО-ТУРЕЦКИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ И АРМЯНСКИЙ ВОПРОС. в конце XIX – начале XX веков .часть-5

ГЛАВА I
СОЦИАЛЬНО-ПОЛИТИЧЕСКОЕ ПОЛОЖЕНИЕ ОСМАНСКОЙ ИМПЕРИИ. ФОРМИРОВАНИЕ ПОЛИТИЧЕСКИХ ПАРТИЙ.
РАЗВЕРТЫВАНИЕ НАЦИОНАЛЬНО-ОСВОБОДИТЕЛЬНОЙ БОРЬБЫ
АРМЯНСКОГО НАРОДА.
ПЕРЕГОВОРЫ МЕЖДУ В. ПОРТОИ И АРМЯНСКИМИ ПОЛИТИЧЕСКИМИ ПАРТИЯМИ
убедившись в лживости его многократно повторяемых обещаний, вынужден был обнародовать переговоры, направив 23 мая 1898 г. министрам шести государств меморандум. В этом документе, в частности, говорилось: «Армянский революционный центральный комитет имеет честь поставить Вас в извест­ность о событиях, касающихся нынешнего положения в Турции.
20 ноября 1897 г. в Париж прибыл частный посланец султана, которому было поручено выяснить, согласны ли армянские рево­люционеры войти в контакт с султаном. В случае положительного ответа султан должен был послать в Париж лицо, облеченное пол­номочиями вести официальные переговоры, содействующие улуч­шению того печального положения, в котором оказалась Турция.

АРМЯНО-ТУРЕЦКИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ И АРМЯНСКИЙ ВОПРОС. в конце XIX – начале XX веков .часть-4

ГЛАВА I
СОЦИАЛЬНО-ПОЛИТИЧЕСКОЕ ПОЛОЖЕНИЕ ОСМАНСКОЙ ИМПЕРИИ. ФОРМИРОВАНИЕ ПОЛИТИЧЕСКИХ ПАРТИЙ.
РАЗВЕРТЫВАНИЕ НАЦИОНАЛЬНО-ОСВОБОДИТЕЛЬНОЙ БОРЬБЫ
АРМЯНСКОГО НАРОДА.
ПЕРЕГОВОРЫ МЕЖДУ В. ПОРТОИ И АРМЯНСКИМИ ПОЛИТИЧЕСКИМИ ПАРТИЯМИ
участие в составлении сборника, вырученные от продажи средства которого предназна­чались армянским беженцам и сиротам.
Активность, которую проявляли в армянском вопросе прави­тельства европейских государств и мировая общественность, их интерес к исторической судьбе армянского народа, стимулировали деятельность армянских политических партий. Центральный орган партии Дашнакцутюн писал: «Нам приятно констатировать, что симпатии к армянскому народу сегодня проявляются во всех стра­нах Европы более акцентировано, чем в предыдущие годы. Впер­вые Берлинское международное бюро мира выступает со столь ре­шительным обращением к шести государствам, настаивая на необ­ходимости немедленного претворения в жизнь 61-й статьи. Впер­вые социалистическое бюро обширными и пламенными манифеста­ми обращается к трудящимся массам Европы с призывом поднять свой голос в парламентах и на площадях в пользу армян».
Весь комплекс внутренних и внешних проблем, связанных с ар­мянским вопросом, заставил Абдул Хамида внести «коррективы» в свою политику в отношении армян, применить довольно необыч­ную тактику, которая выразилась в попытке переговоров с армян­скими политическими партиями. Анализ истории этих переговоров занимает важное место в изучении как общих, так и частных про­блем, касающихся истории национально-освободительной борьбы армянского народа и армяно-турецких общественно-политических отношений. Однако они не нашли должного освещения в историо­графии.

АРМЯНО-ТУРЕЦКИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ И АРМЯНСКИЙ ВОПРОС. в конце XIX – начале XX веков .часть-3

ГЛАВА I
СОЦИАЛЬНО-ПОЛИТИЧЕСКОЕ ПОЛОЖЕНИЕ ОСМАНСКОЙ ИМПЕРИИ. ФОРМИРОВАНИЕ ПОЛИТИЧЕСКИХ ПАРТИЙ.
РАЗВЕРТЫВАНИЕ НАЦИОНАЛЬНО-ОСВОБОДИТЕЛЬНОЙ БОРЬБЫ
АРМЯНСКОГО НАРОДА.
ПЕРЕГОВОРЫ МЕЖДУ В. ПОРТОИ И АРМЯНСКИМИ ПОЛИТИЧЕСКИМИ ПАРТИЯМИ
обстоятельство, что именно в ноябре 1890 года было объявлено о создании курдской воинской части, ставшей основой полков иррегулярной курдской конницы хамидие, использовавшейся турецким правительством для осуществления кровавой резни армян Западной Армении. От­метим, что и современные турецкие историки вынуждены признать, что хамидие были созданы с целью борьбы с, как они пишут, «дея­тельностью армян» в Восточной Анатолии. Именно в том же 1890 году Абдул Хамид отдал приказ произвести одновременно во всех армянских церквах тщательные обыски.

АРМЯНО-ТУРЕЦКИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ И АРМЯНСКИЙ ВОПРОС. в конце XIX – начале XX веков .часть-2

ГЛАВА I
СОЦИАЛЬНО-ПОЛИТИЧЕСКОЕ ПОЛОЖЕНИЕ ОСМАНСКОЙ ИМПЕРИИ. ФОРМИРОВАНИЕ ПОЛИТИЧЕСКИХ ПАРТИЙ.
РАЗВЕРТЫВАНИЕ НАЦИОНАЛЬНО-ОСВОБОДИТЕЛЬНОЙ БОРЬБЫ
АРМЯНСКОГО НАРОДА.
ПЕРЕГОВОРЫ МЕЖДУ В. ПОРТОИ И АРМЯНСКИМИ ПОЛИТИЧЕСКИМИ ПАРТИЯМИ
Какова была цель этой партии в период ее создания, в первый период ее деятельности? В программе партии говорилось об этом так: «Цель партии Арменакан – добиться революционным путем права для армянского народа самостоятельно руководить своей жизнью». Партия Арменакан находила, что их работа должна развернуться лишь среди армянского народа, что их «силы не дол­жны быть растрачены на развертывание революционного движения среди соседних с ним народов, ибо мировоззрение, требования и развитие армянского народа существенно отличаются от других народов, что может повлиять на развитие революционного движе­ния, притормозить его».

АРМЯНО-ТУРЕЦКИЕ ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ И АРМЯНСКИЙ ВОПРОС. в конце XIX – начале XX веков .часть-1

МЕРИ КОЧАР
ГЛАВА I
СОЦИАЛЬНО-ПОЛИТИЧЕСКОЕ ПОЛОЖЕНИЕ ОСМАНСКОЙ ИМПЕРИИ. ФОРМИРОВАНИЕ ПОЛИТИЧЕСКИХ ПАРТИЙ.
РАЗВЕРТЫВАНИЕ НАЦИОНАЛЬНО-ОСВОБОДИТЕЛЬНОЙ БОРЬБЫ
АРМЯНСКОГО НАРОДА.
ПЕРЕГОВОРЫ МЕЖДУ В. ПОРТОИ И АРМЯНСКИМИ ПОЛИТИЧЕСКИМИ ПАРТИЯМИ
Последняя четверть XIX – начало XX вв. в истории Османской империи характеризуются дальнейшим углублением затяжного со­циально-экономического и политического кризиса и завершением длительного процесса превращения ее в полуколонию европейских империалистических держав. К концу XIX столетия она оконча­тельно перешла в группу «политически, формально самостоятель­ных, на деле же опутанных сетями финансовой и дипломатической зависимости» стран Востока.
В указанный период Османская империя оставалась одной из наиболее отсталых стран мира, при этом разрыв между нею и бы­стро развивающимися капиталистическими государствами еще больше увеличился. Основная отрасль ее экономики – сельское хо­зяйство – находилось в плачевном состоянии.

Պատմության իրական դասեր

«Պատմության դասեր» արտահայտությունը օրվա քաղաքական խնդիրների առիթով հաճախ է գործածվում որպես գեղեցիկ, բայց աննյութ խոսք, եւ ամեն մեկն այն հասկանում ու մեկնաբանում է իր ճաշակով՝ հաճախ ո՛չ իրական պատմությունն իմանալով, ո՛չ էլ օրվա քաղաքական իրողությունները։

Իր վերջին երկու ելույթներում (ՀՀՇ համագումարում եւ սեպտեմբերի 17-ի հանրահավաքում) Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը ահազանգում է, թե այսօրվա եւ 1920թ. իրողություններն ու իրավիճակները նման են, եւ ինչպես այն ժամանակ, այնպես էլ հիմա, կարող ենք ծանր ու անվերադարձ կորուստներ ունենալ, եթե երկրի քաղաքականությունը հաշվի չառնի այդ իրողությունները, չբխի դրանցից ու չունենա կանխատեսելու կարողություն։ Առաջին նախագահի ահազանգը կարեւորություն է ստանում հատկապես նրանով, որ նա իր մեջ մեկտեղում է մի կողմից` գիտակ պատմաբանին, մյուս կողմից` առաջնակարգ ու փորձառու պետական գործչին, ինչը եզակի հնարավորություն է տալիս անցյալը դիտարկել պատմաքաղաքական տեսանկյունից։ Այս դեպքում պատմության դասը դառնում է առարկայական եւ ստույգ, ոչ թե վիպասանության կամ հրապարակախոսության համար նյութ, այլ գործնական քաղաքականության հիմք։
Ո՞րն էր իրավիճակը 1920-ին։ Օբյեկտիվորեն անխուսափելի՞ էին, արդյոք, այն կորուստները, որ կրեցինք, թե՞ կարող էինք նաեւ շահած դուրս գալ։ Ի՞նչը մեզ պակասեց։ Ո՞րն է նմանությունն այսօրվա հետ։

Ռուսաստանը. Ռուսաստանը մեծ զիջումների գնով սեպարատ համաձայնագիր էր կնքել Գերմանիայի ու նրա դաշնակիցների հետ` այդ կերպ խորհրդային իշխանությունը ողջ երկրում հաստատելու, քաղաքացիական պատերազմի դժվարին շրջանը հաղթահարելու համար։ Ֆրանսիայում ընթանում էր Առաջին համաշխարհային պատերազմում հաղթած պետությունների կոնֆերանսը, որտեղ Ռուսաստանը չուներ վճիռների վրա ազդելու հնարավորություն։ Այս ամենը չէր կարելի չտեսնել։ Ակնհայտ էր նաեւ, որ արդեն վերականգնվող ու հզորացող Ռուսաստանը ձեռնամուխ էր եղել նախկին կայսրությունից պոկված երկրամասերը խոհրդայնացնելու ճանապարհով իր ազդեցության ոլորտ վերադարձնելու գործին։ Այդ երկրամասերից էր Այսրկովկասը։ Հետպատերազմյան Արեւմուտքը, մի կողմից՝ թուլացած երկարամյա պատերազմից, մյուս կողմից` զբաղված հետպատերազմյան կարգավորման հարցերով, ջանում, բայց անզոր էր գործուն դիմադրել ռուսական նոր իշխանության ծրագրերին, այդ թվում նաեւ Այսրկովկասում։

Թուրքիան. Թուրքիան կանգնած էր հաղթող պետությունների կողմից մասնատման ծրագրի վտանգի առջեւ։ Նույն հակառակորդի` Արեւմուտքի դեմ դաշնակից փնտրող Թուրքիան եւ Ռուսաստանն անմիջապես գտան իրար։ Ռուսական բազմակողմ օգնության շնորհիվ Թուրքիայում Մուստաֆա Քեմալի կողմից գլխավորվող շարժումը դժվարությամբ, բայց սկսեց շտկել իրավիճակը։ Արդեն 1920թ. գարնանն առարկայացած էր ռուս-թուրքական ոչ ֆորմալ դաշինքը։ Դրանից Ռուսաստանն ակնկալում էր իր ազդեցության վերականգնում Այսրկովկասում, Թուրքիան` մասնատումից փրկություն, հնարավոր քիչ կորուստներով տարածքային ամբողջականության պահպանում։ Սրանք նույնպես ակնհայտ իրողություններ էին։

Ադրբեջանը. Մեծ քաղաքական հմտություն պետք չէր տեսնելու համար, որ հենց առարկայացած այս տանդեմը, ոչ թե համաշխարհային պատերազմում հաղթած պետությունների փարիզյան կոնֆերանսը կամ այլ մի ուժ էր որոշելու Այսրկովկասի քարտեզն ու ճակատագիրը։ Կարեւոր չէ` ինքնուրույն, թե Թուրքիայի օգնությամբ, դա իսկույն տեսավ Ադրբեջանը։ 1920թ. ապրիլի 28-ին իշխող մուսավաթականները իշխանությունը հանձնեցին կոմունիստներին, Ադրբեջան մտավ 11-րդ կարմիր բանակը։ Դրանով Ադրբեջանը դարձավ Այսրկովկասի ճակատագիրը որոշող այս դաշինքի «ասոցացված անդամ»` ստանալով դիրքային-քաղաքական առավելություն Հայաստանի նկատմամբ։

Հայաստանը. Հայաստանը կարող էր անմիջապես չեզոքացնել Ադրբեջանի այդ առավելությունը. մայիսի 1-ին իշխանությունը վերցնելու գործողություններ ձեռնարկեցին հայ կոմունիստները (Մայիսյան ապստամբություն)։ Դաշնակցական իշխանությունը այն խեղդվեց արյան մեջ։ Սա ընդդիմացում էր Խորհրդային Ռուսաստանին։ Ի հեճուկս վերեւում բերված ակնհայտ իրողությունների եւ զարգացման միտումների` Հայաստանի իշխանությունը շարունակեց իր հույսը կապած պահել Արեւմուտքի հետ։ Ընդ որում, գտնվել էին արեւմտյան դիվանագետներ, որոնք, թեեւ ոչ պաշտոնապես, սակայն անկեղծորեն հուշել էին, որ թեեւ Հայաստանի հարցը ֆորմալ մնում է Փարիզի կոնֆերանսի օրակարգում, սակայն ճիշտ կլինի, որ նա լեզու գտնի ու լուծումները փնտրի Այսրկովկասի խնդիրները կարգավորող իրական ուժերի` Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի հետ։ Ռուսաստանին հակադրվելուց մի քանի ամիս անց` սեպտեմբերին սկսվեց հայ-թուրքական պատերազմը, ինչը երկու ամիս հետո ավարտվեց Հայաստանի վերջնական կապիտուլյացիայով։ Այդ միջակայքում` օգոստոսի 10-ին, Արեւմուտքը, կատարելով իր ձեւական պարտականությունը, Հայաստանին էր նվիրել Սեւրի շքեղ պայմանագիրը` առանց դրա իրագործման որեւէ իրական երաշխիքի ու լծակի։

Հայի հետին խե՞լք...

Երբ ամեն ինչ ավարտվեց, արտասահման փախած դաշնակցական գործիչները հետ նայեցին կատարվածին, ոմանց եզրահանգումներում իրատեսության ու քաղաքական մտածողության առկայծումներ եղան։ Մասնավորապես` որ ճիշտ կլիներ 1920-ի մայիսին ոչ թե ճնշեին ապստամբությունը, այլ իշխանությունը հանձնեին կոմունիստներին։ Ահա այդպիսի խոսուն մի օրինակ նշանավոր դաշնակցական Շավարշ Թորիկյանից. «Ու երբ հետադարձ ակնարկ մը կը նետենք մեր պատմության վրա, կարելի է, թերեւս ըսել, որ նախատեսելով մեր ճակատագրի անխուսափելի հոլովույթը, ավելի կանուխեն պետք էր համաձայնիլ մեր հյուսիսի դրացիին հետ եւ այսպեսով խուսափիլ 1920 սեպտեմբեր-դեկտեմբեր հայ-թուրքական պատերազմեն եւ Ռուսահայաստանի կարեւոր մեկ մասի կորստեն։ Կամ ըսել, որ պետք էր մեկնիլ քաղաքական իրապաշտութենե, ճանչնալ քեմալական ուժը եւ լեզու գտնել անոր հետ շատ ավելի համեստ սահմանների շուրջ, քան հետագային Ուիլսնյան սահմանները» (Ա. Խատիսյան, Հայաստանի Հանրապետության ծագումն ու զարգացումը, 1968, Ներածական, էջ 6-7)։
Իսկ որո՞նք էին այդ «ավելի համեստ», բայց ավելի քան ռեալ սահմանները. Ղարս, Արդահան, Սուրմալու, Նախիջեւան։ Ավելացրած` մի մաս էլ Վանի վիլայեթից, ինչը խնդրում էր Քեմալը, եթե Հայաստանն իր հարցը հաներ Փարիզի կոնֆերանսի օրակարգից։ Դրան էլ ավելացրած` առնվազն Լեռնային Ղարաբաղ եւ Զանգեզուր։ Ասում ենք` առնվազն, քանզի ապահովելու համար հիմնական խնդրի՝ խորհրդայնացման դյուրացումը եւ խուսափելու համար լրացուցիչ բարդություններից, Ռուսաստանի իշխանությունը մի սկզբունք էր որդեգրել. սահմանազատումն անել այնպես, որ հայաբնակ տարածքներն ու բնակավայրերը չհայտնվեն Ադրբեջանի կազմում, ադրբեջանաբնակ տարածքները` Հայաստանի։

Իսկ ի՞նչ արեց 1920-ի իշխանությունը.

Կառչած մնաց Փարիզից, ստացավ Սեւրի շքեղ թուղթը եւ պատերազմ Թուրքիայի դեմ։ Այդ պատերազմում վերջնական կապիտուլյացիայի ենթարկվելուց հետո միայն նա իշխանությունը հանձնեց կոմունիստներին` Ալեքսանդրապոլի ստորացուցիչ պայմանագրով փաթեթավորված։
Այլեւս կորսված էին Ղարսը, Արդահանը, Սուրմալուն ու Վանի մի մասը ստանալու հնարավորությունը։ Բայց դեռ կորսված չէր ամեն ինչ։ 1920թ. նոյեմբերի 29-ին, Հայաստանում խորհրդային իշխանություն հռչակումից անմիջապես հետ, Ադրբեջանը պաշտոնապես հայտարարեց, որ այդ առիթով վերացած է համարում սահմանային վեճերը, Լեռնային Ղարաբաղը, Նախիջեւանը եւ Զանգեզուրը ճանաչում է Հայաստանի կազմում։ Հասկանալի է, որ սույն հայտարարությունն իրականում արվում էր Ռուսաստանի կողմից, Թուրքիայի հետ համաձայնեցված, Ադրբեջանի բերանով։ Հասկանալի է նաեւ, որ դրա դիմաց ակնկալվում էր խորհրդայնացումը առանց խոչընդոտների իրականացնելու հնարավորություն։

Սակայն հաջորդ վեց-յոթ ամիսների ընթացքում բոլոր հայկական տարածքներում ծավալվեց ամենաբուռն ընդդիմացում խորհրդայնացման դեմ. Լեռնային Ղարաբաղում` ապստամբություն Թեւանի գլխավորությամբ եւ Հայաստանում` Դաշնակցության փետրվարյան խռովությունը, ինչը ամենավճռորոշ շրջանում Հայաստանը զրկեց ճանաչված իշխանությունից։ Եւ այստեղ հարցը, բնականաբար, այդ ընդդիմացման արդարացիության ու ոչ արդարացիության, պաշտոնապես կամ փաստացի ինչ իշխանություն լինել-չլինելու կամ իռացիոնալ որեւէ այլ հարթության վրա չպետք է դնել կամ փնտրել։ Հարցը պետք է դնել քաղաքական հարթության վրա եւ դատել ստացված հետեւյալ արդյունքներով. նոր հակամարտության այդ ընթացքում ու դրա հետեւանքով հօգուտ Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի լուծվեցին Նախիջեւանի եւ Լեռնային Ղարաբաղի հարցերը։

Անդրադարձ

Իսկ այժմ անդրադառնանք կործանարար այս սխալը հետին թվով արձանագրած դաշնակցական գործչի վերոբերյալ մտքի շարունակությանը, որ, բնականաբար, արդարացում է. «Այս բոլորը դյուրին է ըսել այսօր։ Բայց քաղաքական ղեկավարներեն կարելի՞ է սպասել, որ այն նախատեսե անհավանականը, անտրամաբանականը, անիրականը»։ Հակիրճ լինելու համար ասենք միայն, որ, ի տարբերություն Հայաստանում իշխող դաշնակների, նույն այդ «անհավանականը, անտրամաբանականը, անիրականը» ժամանակին եւ ստույգ կարողացան «նախատեսել» Ադրբեջանում իշխող մուսավաթականները, եւ դա փաստ է։ Վկայակոչենք նաեւ Առաջին հանրապետության վարչապետ Հ. Քաջազնունու խոսքը, որ կարծես հենց այդ արդարացման պատասխանն է. «Եթե ճիշտ է, որ կառավարել` ասել է նախատեսել, ապա ուրեմն մենք միանգամայն անպետք կառավարիչներ ենք եղել, որովհետեւ հենց այդ նախատեսելու ընդունակությունն է, որ չենք ունեցել բնավ։ Մենք շարունակ սխալած ենք եղել մեր հաշիվների մեջ եւ շարունակ անակնկալների հանդիպած, անակնկալներ` միայն մեզ համար, որովհետեւ չենք գիտակցել նախատեսել»։

Վտանգը եւ լուծումը

Ո՞րն է վտանգը։ Ինչպես 1920-ին, այնպես էլ հիմա, Այսրկովկասում հարցեր լուծող իրական ուժի (ուժերի) հետ քաղաքական հարաբերություններում Ադրբեջանի դիրքերի առաջանցիկ ամրապնդումն է։ Այդ բանն Ադրբեջանին հաջողվեց 1920-ին, եւ շահեց Նախիջեւանն ու Ղարաբաղը։ Այդ բանը Հայաստանին հաջողվել է անել միայն մեկ անգամ` 1990-ականներին, եւ շահել է Լեռնային Ղարաբաղը։ Այդ բանը չկարողացավ ու չի կարողանում անել Հայաստանն այսօր, եւ հետեւանքները կարող են տխուր լինել։

Ո՞րն է պատճառը։ Իրո՞ք կանխատեսելու ու հաշվարկելու դժվարությունը կամ անկարողությունը։ Այդ դեպքում պետք է ընդունել 1920-ի մուսավաթականների մտավոր գերազանցությունը դաշնակների, եւ այսօր` Ալիեւի մտավոր գերազանցությունը Սերժ Սարգսյանի նկատմամբ։ Բայց, ինչպես այն ժամանակ, այնպես էլ հիմա, խոսքը ոչ այնքան կանխատեսելու, որքան առկա իրողություններն ու բացահայտ գործընթացները տեսնելուն է վերաբերում։ Ուստիեւ` բոլորովին այլ է պատճառը. պատճառը իշխանության մեջ քաղաքական մտքի բացակայությունն է, քաղաքական էության չգոյությունը, նրա անտիքաղաքական էությունը։ Այլ կերպ անհնար է բացատրել, երբ պարտված իշխանությունը կարող է մտքով անցկացնել «առնել Հանրապետության փողերը եւ փախչել հայդե՜ Փարիզ»։ Այլ կերպ անհնար է բացատրել, որ Նախագահի պաշտոնը մարդու կարողությունը 10 տարվա ընթացքում զրոյից կարող է հասցնել 4 միլիարդ դոլարի, նույն՝ «հանրապետության փողերի» հաշվին։ 1920-ին 180 հազար կմ. քառ. «Սեւր» ստանալու համար չէ, որ դաշնակները «հայրենասիրաբար» մերժեցին 65-70 հազար քառ. կմ-ը։ Ճիշտ նույն կերպ՝ արդեն 10 տարի այս վարչախմբի խնդիրը «հայրենասիրաբար» Ղարաբաղի անկախությանը հասնելը չէ։ Երկու դեպքում էլ նպատակը իշխանություն պահելն է` հանուն դրա հայրենիքը «հայրենասիրաբար» զոհաբերելով։
Ուստիեւ` պատմության իրական դասը թելադրում է այն միակ ելքը, ինչը ձեւակերպեց Հանրապետության Հիմնադիր-նախագահն իր ելույթում. արտահերթ նախագահական, ապա` արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ, սահմանադրական կարգի եւ օրինական, այսինքն` քաղաքական որակ ունեցող իշխանության հաստատում։ Այլապես կունենանք նույնպիսի կորուստներ, ինչպիսիք ունեցանք 1920-ին։

http://www.armtimes.com/17368

5. САН-СТЕФАНСКИЙ ПРЕЛИМИНАРНЫЙ МИРНЫЙ ДОГОВОР

Сан-Стефано, 19 февраля3 марта, 1878г.
Е.в. император всероссийский и е.в. император оттоманов, движимые желанием возвратить и обеспечить своим государствам и своим народам благодеяния мира, а также предупредить всякое новое усложнение, которое могло бы угрожать этому миру, назначили в качестве своих полномочных, для установления, заключения и подписания прелиминарного мирного договора:
Е.в. император всероссийский с одной стороны - графа Николая Игнатьева… г-на Александра Нелидова…
И е.в. император отто

Парижский мирный договор

4. ПАРИЖСКИЙ ТРАКТАТ, Париж 18/30 марта 1856 г.
Во имя Бога Всемогущего.
Их величества император всероссийский, император французов, королева Соединенного Королевства Великобритании и Ирландии, король сардинский и император оттоманский, побуждаясь желанием положить конец бедствиям войны и с тем вместе предупредить возобновление давших к оной повод недоразумений и затруднений, решились войти в соглашение с е.в. императором австрийским касательно оснований для восстановления и утверждения мира с обеспечением целости и независимости империи оттоманской взаимным действительным ручательством. На сей конец их величества назначили своими уполномоченными:…

3. Трактат, заключенный в Адрианополе, 2 сентября 1829 года.

Во имя Бога Всемогущего.
Его Императорское Величество, Всепресветлейший, Державнейший, Великий Государь Император и Самодержец Всероссийский, и Его Величество, Всепресветлейший и Державнейший, Великий Император Оттоманский, движимые равным желанием положить конец бедствиям войны и восстановить на прочном и незыблемом основании мир, дружбу и доброе согласие между своими Державами, единодушно положили доверить сие спасительное дело смотрению и руководству обоюдных Уполномоченных, а именно: Его Величество Император Всероссийский, Сиятельнейшего и Высокопревосходительного Графа Ивана Ивановича Дибича-Забалканского, и Его величества Генерал-Адъютанта, и проч., который, по силе Высочайше дарованного ему полномочия, назначил и наименовал Полномочными от Императорского Российского Двора Сиятельных и высокопочтенных Господ: Графа Алексея Орлова, Его Императорского Величества Генерал-Адъютанта, и проч., и Графа Теодора Палена, Тайного Советника и проч.; а Его Величество Император Оттоманский Превосходительных и Высокопочтенных Господ: Мегмед-Садик-Ефендия, Действительного Великого Дефтердаря Блистательной Порты Оттоманской, и Абдул-Кадир-Бея, Кази-Аскера Анатолийского. Оные Полномочные, собравшись в городе Адрианополе, по размене своих полномочий, постановили нижеследующие статьи:

Թուրքմենչայի Պայմանագիրը- 1828 թ.

Ռուսաստանի և Պարսկաստանի մարզերը պայմանագրից հետո և առաջ. Թուրքմանչայում հանձնված մասերը ցույց են տրվել կանաչ և կարմիր գծերով
Թուրքմենչայի Պայմանագիրը- 1828
(ռուսերեն՝ Туркманчайский договор. պարսկերեն՝ عهدنامه ترکمنچای), ստորագրվել է Ռուսաստանի և Պարսկաստանի միջև փետրվարի 21-ին, Պարսկաստանի Արևելյան Ադրբեջան նահանգի Թուրքմենչայ գյուղում, 1826-1828 ռուս–պարսկական պատերազմներին վերջ տալու համար։
1828 թվականին Թուրքմենչայի պայմանագիրը կնքվել է Ռուսաստանի և Իրանի միջև՝ նշանավորելով 1826-1828 թվականների ռուս-պարսկական պատերազմի ավարտը։ Պայմանագիրը ստորագրվել է փետրվարի 21-ին՝ Թուրքմենչայ գյուղում (Թավրիզի մերձակայքում)։ Ռուսական կողմից այն ստորագրել է Իվան Պասկևիչը, Պարսկաստանի կողմից՝ Աբաս-Միրզան։ Խաղաղության պայմանների մշակմանը մասնակցել է Ալեքսանդր Գրիբոեդովը։

Գյուլիստանի պայմանագիր. 1813 թ

Գյուլիստանի Հաշտության Պայմանագիրը 1813, ստորագրվել է Ռուսաստանի և Պարսկաստանի միջև հոկտեմբերի 24–ին, Ղարաբաղի Գյուլիստան (Խաչեն) գյուղում, 1804-1813 ռուս–պարսկական պատերազմից հետո։

Չհնազանդվեցին եւ հաղթեցին

1915թ. սեպտեմբերի 11-ին Միջերկրականի խորքերից Կիլիկիո Սուետիայի ափերին էր մոտենում 4 ռազմանավ: Ցամաքում շուրջ 4000 հայ, հիմնականում կանայք, ծերեր, երեխաներ ցնծությունից լալիս էին. վախճանին էր մոտենում հերոսական ինքնապաշտպանությունը, գոյամարտն ավարտվում էր փրկությամբ, հետեւում էին մնում 40 երկար ու ձիգ օրերը` Մուսա լեռան 40 օրերը:

Ի դեպ, իրականում ինքնապաշտպանությունը տեւել է 36 օր` եթե հաշվենք առաջին ճակատամարտի օրվանից, իսկ եթե լեռը բարձրանալու օրը հաշվարկի սկիզբ ընտրենք` 43: 40 օրը Ֆրանց Վերֆելի գեղարվեստական մտահղացման արդյունքն է. 40 օր Քրիստոսը ճգնեց, 40 օր հրեաները Մովսեսի գլխավորությամբ թափառեցին Սինայի անապատում եւ... Մուսա լեռան 40 օր:

Իսկ ամեն բան սկսվեց այն օրը, երբ Սուետիայի հայությունը, ավելի ստույգ` 6 գյուղերի հայության մի մասը, որոշեց չհնազանդվել տեղահանության մասին թուրքական կառավարության հուլիսի 30-ի կարգադրությանը եւ զենքը ձեռքին պաշտպանվել: Արդյունքում` նրանք չկիսեցին այն շուրջ հազար մուսալեռցիների ճակատագիրը, ովքեր հավատալով Անտիոքի գայմագամ Մարուֆի խոստումներին, իբր` տեղափոխությունը կընթանա խաղաղ, ապահով, պետությունը երաշխավորում է մեկնողների կյանքը, կայքը, եւ Բիթիաս գյուղի քարոզիչ Նոխուդյանի, Քեբուսիեի քահանաներ Մարկոսի, Ներսեսի, Սամսոն աղայի խորհրդով բռնեցին գաղթի ճամփան: Ասել, որ դյուրահավատների մեծ մասը կուլ գնաց անապատին, ավելորդ է...

Բնակչությունը Եսայի Յաղուբյանի, Պետրոս Տլմաքյանի, Տիգրան Անդրեասյանի, Պետրոս Թութագլյանի առաջնորդությամբ զենքով, պարենով, ընտանի կենդանիներով բարձրացավ ռազմական ճամբար ընտրած Մուսա լեռ: Քանի որ մեծաթիվ էին երեխաները, կանայք, եղանակն էլ անձրեւային էր, սարը` անտառապատ, շտապով վրաններ խփեցին, հյուղակներ կանգնեցրին: Ապա սահմանափակ քանակով զենք ու փամփուշտ ունեցող 600 մարտիկները դիրքավորվեցին...

Առաջին ընդհարումը տեղի է ունենում 1915 թ. օգոստոսի 8-ին, երբ թուրք կառավարությունը ապստամբների դեմ է շարժում 200 զինվորականի, համոզված, թե այս սակավաթիվ ուժերով կարող է հարցը արագ լուծել: Թուրքերը տալիս են առաջին զոհերն ու գլխապատառ փախչում:
Հաջորդ բախումը հաջորդ օրն էր` Պաքաճաք կոչվող վայրում: Թուրքերի թիվն այս անգամ 1500 էր, նրանց հետ` 2 լեռնային թնդանոթ: Մերոնք մի փոքր նահանջելով, այնուամենայնիվ ստիպում են թշնամուն կրկին ձեռնունայն վերադառնալ:

Մարտը տեւել էր 12 ժամ, ու վերստին ոչ մի դիրք չեր զիջվել կանոնավոր զինուժին:
Ֆուխրի փաշայի գլխավորությամբ թուրքերը մեծածավալ գրոհի են անցնում սեպտեմբերի 2-ին: Կանոնավոր զորքը 3000 էր, նրանց հետ` 5000-ի հասնող խուժան, ծարավ` պարտվողներին թալանելու ու կանանց, աղջիկներին առեւանգելու:
Ականատեսներից Զորա Իսկենտերյանը այս կռվի մասին կգրի.

«Մեր քաջամարտիկները ժայռերու պես կառչած էին իրենց դիրքերուն, եւ ուխտած էին մեկ թիզ իսկ չզիջիլ թշնամիին` մինչեւ արյան վերջին կաթիլը: Թռուցիկ խումբերը դիրքե դիրք կսուրային` իրենց անվրեպ հարվածներով մշուշներու միջեն գետին փռելով բազմաթիվ թշնամիներ... Վարժ որսորդներ եւ քաջածանոթ Մուսա լեռան յուրաքանչյուր խորշին, անոնց զենքերու անվրեպ հարվածները գետին կտապալեին հարյուրավոր թուրքեր, մինչ թուրքերը կկրակեին ըստ բախտի»:

Երկու օր է տեւում այս ճակատամարտը ու դարձյալ պսակվում հայերի հաղթանակով: Ճիշտ է, թուրքերին հաջողվել էր մի քանի կետում ճեղքել պաշտպանությունը, բայց վերստին հարկադրված էին նահանջել: Հետաքրքիրն այն է, որ ամենալարված պահին, երբ թուրքերը գրեթե մոտեցել էին մուսալեռցիների վրանային ավանին, նրանց գլխին ռումբեր են պայթում, որոնք հեռատես մուսալեռցիները պահել էին դեռեւս 1895 թվականից: Թշնամին նահանջում է` ռազմադաշտում թողնելով ոչ միայն հարյուրավոր զոհեր, այլեւ մեծաքանակ զենք-զինամթերք, ինչի կարիքը պաշարման մեջ գտնվող հերոսները հատկապես ունեին:
Հետագայում կգրվի, որ թուրքերն այս մարտերում տվեցին 1000-ից ավելի զոհ, հայերը` ընդամենը 18: Որքան էլ անհավատալի, բայց պետք է ընդունել, որ իսկապես կենաց ու մահի կռվի ելած, իր հողը, պատիվն ու ընտանիքը պաշտպանող անձը սխրանքներ է գործում: Ցավոք, հեռավոր 1915-ին նման օրինակները քիչ էին, աններելիորեն քիչ:

Մարտավարությունը փոխելով` թշնամին այս անգամ որոշում է պաշարումով սովի մատնել ըմբոստներին, թեեւ լեռան ստորոտում կուտակած ուներ արդեն 15 հազար զինվոր: Ինքնապաշտպանության դիմածները գիտեին, որ վաղ թե ուշ պարենը, զինամթերքը վերջանալու են, եւ վաղապես մտածել էին այդ մասին: Մուսա լեռան գլխին խարույկ էր վառվում, քամին ծածանում էր սպիտակ մեծ պաստառը, վրան կարմիր խաչ ու անգլերեն գրություն` «Քրիստոնյաները վտանգի մեջ են», սահմանված էր մշտական պահակություն: Դաշնակից մարտանավի մոտենալու դեպքում Մովսես Գրըքյանը, որ լավ լողորդ էր, նրանց պիտի հասցներ թիթեղյա տուփում ամփոփված անգլերեն գրությունը:
Սեպտեմբերի 5-ին մոտերքում հայտնված «Գիշեն» ռազմանավը, նկատելով կրակները, մակույկ է ուղարկում ափ: Տեղեկանալով լեռան վրա ապաստան գտածների կացությանը` նավի հրամանատարությունը թնդանոթներն ուղղում է թուրքերի դիրքերի կողմը եւ սկսում ռմբակոծել, ապա հեռանում` խոստանալով վերադառնալ: Հակառակորդն իր հերթին վճռում է այլեւս չհապաղել եւ երկու ժամ ժամանակ է տալիս: Նոր հզոր հարձակմանը հուսավառված մուսալեռցիները պատասխանում են հակագրոհով...

Ու մինչ Մուսա լեռան պաշտպանները շարունակում են դիմակայել թշնամուն, 1915 թվականի սեպտեմբերի 11-ին Սուետիայի ափերին կրկին մոտենում է «Գիշենը», հետը եւս երեք ռազմանավ, որոնցից մեկը «Ժաննա դ՛ Արկ» հածանավն էր: Ֆրանսիական հրամանատարությունը որոշել էր փրկել մուսալեռցիներին: Կան վկայություններ, որ երբ ֆրանսիացի զինվորները տեսել են հայերի սպառազինությունը, մնացել են ուղղակի ապշած: Լաստակներով ու նավակներով առաջինը փոխադրում են վիրավորներին, ամսի 13-ին` վերջին կանանց, երեխաներին, ապա` մարտիկներին: Նրանք, սակայն, չեն կամենում հեռանալ եւ վերստին խնդրում են իրենց զենք, մթերք տալ, որպեսզի շարունակեն կռիվը, բայց հրամկազմը ծովակալ Դարտիժ դյու Ֆուրնեից հրահանգ ուներ նրանց եւս տարհանել: Պետրոս Տլմաքյանի խնդրանքով ռազմանավերը հրետակոծում են թուրքերի զինանոցներն ու դիրքերը եւ հայերին առած` հեռանում:
Մարտիկների ճնշող մասը, հավատարիմ խոստմանը, հետո մտավ Արեւելյան կամ Հայկական կոչվող լեգեոն` դառնալով նրա միջուկը, 1918-ի սեպտեմբերին մասնակցեց Արարայի ճակատամարտին եւ տալով զոհեր` հասավ Մուսալեռ: Խաղաղ բնակչությունը դաշնակիցների հաղթանակից հետո վերադարձավ Սուետիա` վերականգնելու ավեր տունուտեղը: Ի պատիվ այդ հերոսական օրերի եւ ի հիշատակ ընկածների, Տամալճիք սարի կատարին 1932-ին հուշարձան կանգնեցվեց, բայց... 1939թ., երբ Ալեքսանդրետի սանջակը վերադարձվեց Թուրքիային, նրանք, խուսափելով հալածանքներից, փոխադրվեցին Սիրիա, Լիբանան: Բուն Մուսալեռում մնացին քչերը ու այսօր էլ շարունակում են ապրել: 1940-ին մուսալեռցիները Լիբանանում հիմնադրեցին Այնճար գյուղը, որի 70 ու հերոսամարտի 95-ամյակները շուքով նշվեցին այս տարի: Երկրորդ աշխարհամարտի ավարտից հետո շատ մուսալեռցիներ էլ հանգրվան գտան Հայաստանում` Էջմիածնի շրջանում հիմնելով Մուսալեռ ավանը, ուր եւ ամեն տարի, սեպտեմբերի երրորդ կիրակի օրը, ի հիշատակ բոլոր հերոսների` նշվում է փառապանծ հերոսամարտի տարեդարձը:
Վարդան Օնանյան
http://www.armtimes.com/17210

Ապարտեիդ ՀԱԿ ի նկատմամբ

"Հայկական ժամանակի" լրագրող Սյուզաննա Պողոսյանը  ասաց, որ իրենց բերման են ենթարկել իշխանության ներկայացուցչի նկատմամբ բռնության կասկածանքով: Այդ մասին արձանագրություն է կազմվել: "Մենք հրաժարվել ենք որեւէ բացատրություն ստորագրել, որովհետեւ մեզ ապօրինի են բերման ենթարկել, մենք մեր մասնագիտական պարտականություններն էինք կատարում՝ ձայնագրում էինք այն լկտիությունները, որ կիրառում էին ՍԴՀԿ ատենապետ Լյուդմիլա Սարգսյանի ու ՍԴՀԿ երիտթեւի նախագահ Գարիկ Մանուկյանի նկատմամբ",-պատմեց լրագրողը:

«Հնչակներն են մեր թշնամիները»

Մեջբերումը Օսմանյան Թուրքիայի ներքին գործերի նախարար Թալեաթի խոսքից է` տպագրված ՍԴՀԿ պաշտոնաթերթ «Հնչակի» 1914թ. դեկտեմբերյան համարում: «Բարենորոգումները Հայաստանում» վերնագրով հոդվածի հեղինակը` Փարամազը գրում է. «Հնչակներն են մեր թշնամիները, նրանց վրա տեռորի սարսափով պիտի ազդել եւ իրենց մտադրությունը իրենց հետ մեռցնել»: 

Սոցիալ-դեմոկրատ Հնչակյան կուսակցության 120 անդամների ձերբակալել էին նույն տարվա հուլիսի 16-ին: Ցավալի է, բայց հնչակ գործիչները մատնության զոհ էին դարձել, ու մատնողը հայրենակից էր` Արշավիր Սահակյան անուն ազգանունով, ով հայտնի էր նաեւ որպես Արթուր Եսայան: Վերջինս, իբրեւ Եգիպտոսի մասնաճյուղի պատվիրակ, մասնակցել էր ՍԴՀԿ Քեոստենճեի (Կոստանցա) 6-րդ ժողովին եւ կուսակիցների ցուցակներն ու ժողովի որոշումները թուրք հյուպատոսի միջոցով փոխանցել Պոլսի ոստիկանապետին: Չբավարարվելով ստոր արարքով` մատնիչը նաեւ դատավարության ժամանակ է վկայություններ տվել, մեղադրել կուսակիցներին անջատական գաղափարներ կրելու, երկիրը (Օսմանյան կայսրություն) մասնատելուն միտված ձեռնարկների մեջ եւ այլն:

Բախում ոստիկանության եւ ընդդիմության միջեւ

Գումարած երեք քաղբանտարկյալ

19:12 Yerevan | 15:12 GMT | Wednesday 2 June 2010

Քրիստինե Խանումյան

Երեք երիտասարդները մեկուսարանում են

Նախօրեին ձերբակալված «Հայկական ժամանակ» օրաթերթի 21-ամյա լրագրող Անի Գեւորգյանը շարունակում է գտնվել «Աբովյան» ՔԿՀ-ում` նախնական կալանավորվածների համար նախատեսված մեկուսարանում:

Երեկ առավոտյան ժամը 4-ին «Էրեբունի» ժամանակավոր պահման վայր են տեղափոխվել Հայ Ազգային Կոնգրեսի երիտասարդ ակտիվիստներ Դավիթ Քիրամիջյանն ու Սարգիս Գեւորգյանը (ով, ի դեպ, Անի Գեւորգյանի եղբայրն է): Վերջիններիս մեղադրանք են առաջադրել խուլիգանության հոդվածով: Այժմ, դատարանը 72 ժամվա ընթացքում պետք է կամ կալանքի սանկցիա տա, կամ էլ 72 ժամ հետո երեք երիտասարդները պետք է ազատ արձակվեն: Իսկ Անի Գեւորգյանին ազատ արձակելու պահանջով երեկ հանդես են եկել հայաստանյան մի շարք հ/կ-ներ: Պահանջում մասնավորապես նշվում է. «2010 թվականի մայիսի 31-ին իր մասնագիտական պարտականությունները կատարելիս բերման է ենթարկվել, ապա եւ ձերբակալվել «Հայկական ժամանակ» օրաթերթի լրագրող Անի Գեւորգյանը: Վերջինիս նկատմամբ քրեական գործ է հարուցվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 316-րդ` «Իշխանության ներկայացուցչի նկատմամբ բռնություն գործադրելը», հոդվածի 1-ին մասով: Թե ինչպես է 21-ամյա աղջիկը բռնություն գործադրել ոստիկանների նկատմամբ` անհայտ է մնում: ...Մենք` ներքոստորագրյալներս, հայտարարում ենք. լրագրողների դեմ կիրառվող նման բռնի մեթոդները անընդունելի են ժողովրդավարական հասարակության համար: Հիշեցնում ենք` ըստ «Զանգվածային լրատվության մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի` «Լրագրողն իր մասնագիտական օրինական գործունեության ընթացքում, որպես հասարակական պարտք կատարող անձ, պաշտպանվում է Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ», ՀՀ ՔՕ 164-րդ` «Լրագրողի մասնագիտական օրինական գործունեությանը խոչընդոտելը», հոդվածի 2-րդ մասը պատիժներ է նախատեսում պաշտոնատար անձանց կողմից նման արարքներ թույլ տալու համար: Պահանջում ենք ՀՀ ոստիկանության ղեկավարությունից անհապաղ ազատ արձակել «Հայկական ժամանակ» թերթի լրագրող Անի Գեւորգյանին, դադարեցնել նրա նկատմամբ քրեական հետապնդումը եւ պատժել իրենց լիազորությունները գերազանցած ոստիկաններին»: Հայտարարության տակ ստորագրել են «Խոսքի ազատության պաշտպանության կոմիտե»-ն, Երեւանի մամուլի ակումբը, ԶԼՄ-ների աջակցության «Ինտերնյուս» հ/կ-ն, Բազմակողմանի տեղեկատվության ինստիտուտ-Հայաստանը, Ժուռնալիստների «Ասպարեզ» ակումբը, Գորիսի մամուլի ակումբը, Transparency International հակակոռուպցիոն կենտրոնը եւ Հայաստանի Հելսինկյան կոմիտեն:

Ազատության հրապարակում

Երեկ` երեխաների պաշտպանության տոնն ու քաղբանտարկյալ Նիկոլ Փաշինյանի ծննդյան օրը, Հայ Ազգային Կոնգրեսի ակտիվիստները նշեցին Սարյանի արձանի հարակից տարածքում` ճերմակ աղավնիներ օդ թռցնելով: «Շնորհավոր», «Պայքար, պայքար մինչեւ վերջ» վանկարկումներով աղավնիները օդ թռցնելուց հետո, մարդիկ սովորականի պես Սարյանի արձանի հարակից տարածքում անցկացրեցին իրենց քաղաքական զբոսանքը: Իսկ Ազատության հրապարակն էլի փակ էր. դեռ ժամեր առաջ հրապարակ էին բերվել բազմաթիվ ոստիկանական մեքենաներ, այդ թվում եւ երեք միկրոավտոբուսներ` ոստիկաններով լցված: Ոստիկանների մի մասը հատել էր նաեւ Մաշտոցի պողոտան եւ դարան մտել Սարյանի արձանի հարակից տարածքում:

Վերջիններս ակնհայտորեն նախապատրաստվել էին հերթական սադրանքին: Սակայն հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Նիկոլի ծննդյան օրն է, երեկ Կոնգրեսի ակտիվիստները չգնացին Ազատության հրապարակ` Նիկոլի ծննդյան օրը ոստիկանական սադրանքներով չփչացնելու համար: Կոնգրեսից միայն մի քանի ակտիվիստներ, որոնց մեջ նախկին քաղբանտարկյալ Վարդգես Գասպարին, Կոնգրեսի արտաքին կապերի պատասխանատու Վլադիմիր Կարապետյանը, ՍԴՀԿ Սարգիս Տխրունի ուսանողական միության ատենապետ Գարիկ Մանուկյանը` բազմաթիվ լրագրողների հետ միասին փորձեցին զբոսնել Ազատության հրապարակում: Սակայն ոստիկանները` Երեւանի փոխոստիկանապետ Ռոբերտ Մելքոնյանի` տխրահռչակ Բազազի գլխավորությամբ, փակեցին նրանց ճանապարհը: Որքան էլ Վլադիմիր Կարապետյանը Բազազին փորձում էր օրենք հասկացնել եւ բացատրել, որ ի պաշտոնե օրենքի պաշտպան հանդիսացող անձը ապօրինի գործողություններ է կատարում, Բազազն ու յուր ենթակաները անդրդվելի էին: Ազատության հրապարակի բոլոր մուտքերի մոտ ոստիկանները շղթա էին կազմել` արգելելով ոչ միայն Կոնգրեսի ակտիվիստների մուտքը հրապարակ, այլ նաեւ մյուս քաղաքացիների: Արգելքի չէին հանդիպում միայն նրանք, ովքեր դուրս էին գալիս հրապարակից եւ մեկ էլ նրանք, ովքեր ավելի հաստափոր ու հաստավիզ էին, քան տեղում կանգնած ոստիկաններն ու կարմիր բերետավորները: Ու մինչ Կոնգրեսի ակտիվիստները փորձում էին Ազատության հրապարակի տարբեր մուտքերից մտնել ներս եւ հանդիպում էին ոստիկանների դիմադրությանը, Վարդգես Գասպարին մարդու իրավունքների ոտնահարման դեմ իր փոքրիկ պաստառը ձեռքին կանգնել էր ոստիկաններին դեմ-հանդիման` առանց տեղից շարժվելու: Ու թեեւ Գասպարին եւս հնարավորություն չունեցավ մտնել Ազատության հրապարակ, սակայն փոխարենը վեր պարզած պաստառը գրավել էր անցորդների ուշադրությունը, եւ բոլորը հերթով մոտենում էին Գասպարիին` փորձելով պարզել, թե ինչի դեմ է իր բողոքն արտահայտում այդ քաղաքացին: Իսկ քաղաքացիների մի մասն էլ, որոնց ոստիկանական համազգեստավորները արգելում էին մուտք գործել հրապարակ, իրենք էին բանավեճի մեջ մտնում ոստիկանների հետ` բողոքելով, թե «էս ի՞նչ ապօրինի, անօրինական երկիր է»: Գասպարին եւ մյուս ակտիվիստները, Ազատության հրապարակի մոտ անցկացրած ակցիայից հետո, նորից վերադարձան Սարյանի արձանի հարակից տարածք, որտեղ բազմաթիվ մարդիկ շարունակում էին իրենց քաղաքական զբոսանքը: Զբոսանքը, ի դեպ, սովորականի նման տեւեց մինչեւ երեկոյան ժամը 21-ը, ինչից հետո մարդիկ սկսեցին հանգիստ ցրվել: Սարյանի արձանի հարակից տարածքում դարան մտած ոստիկաններն ու ակտիվիստների շարքերում քայլող քաղաքացիական հագուստով ԱԱԾ-ականները երեկ, փաստորեն, մնացին անգործ:

http://www.zhamanak.com/article/15248/

 

Հունիսի 1–ին ոստիկանները ընդդիմադիրներին արգելում էին ոչ միայն մոտենալ Օպերայի հրապարակին, այլեւ մտնել հարակից սրճարաններ։

 

Ազատության հրապարակը մնում է անազատ

18:40 Yerevan | 14:40 GMT | Tuesday 1 June 2010

Քրիստինե Խանումյան

Չնայած Ազատության հրապարակը պաշտոնապես բացվել է, սակայն այն շարունակվում է փակ մնալ ընդդիմության ակտիվիստների համար:

Այդ իրողությունը ապացուցվեց մայիսի 28-ին, երբ ընդդիմության մի քանի տասնյակ ակտիվիստներ փորձեցին մուտք գործել հրապարակ` իրականացնելու նախապես հայտարարված նստացույցը` քաղբանտարկյալներին ազատ արձակելու պահանջով: Առաջին օրը ակցիայի կազմակերպիչ Վարդգես Գասպարիին եւ Հայ Ազգային Կոնգրեսի ակտիվստներին ոստիկանների հետ երկար վիճաբանությունից եւ հրշմտոցից հետո, այնուամենայնիվ, հաջողվել էր մուտք գործել Ազատության հրապարակ եւ անցկացնել նախազգուշական նստացույցը: Շաբաթ օրը ոստիկանները, որոնց մի մասն, ի դեպ, քաղաքացիական հագուստով էին եւ անգամ չէին էլ ներկայանում, ակցիայի սկսելուց առաջ օղակել էին Ազատության հրապարակը, եւ երբ Գասպարին ու երիտասարդները փորձել են մտնել հրապարակ` հայհոյանքներով եւ քաշքշելով դուրս են հանել վերջիններիս, իսկ Վարդգես Գասպարիին էլ բերման էին ենթարկել ոստիկանություն եւ որոշ ժամանակ այնտեղ պահելուց հետո ազատ էին արձակել: Կրքերը թեժացան կիրակի օրը. ոստիկանները ավելի լկտի եւ ցինիկ պահվածքով հարձակվել էին ընդդիմության ակտիվիստների վրա եւ այս անգամ արդեն ոստիկանություն տարել մի քանիսին. երիտասարդ ակտիվիստներ Սարգիս Գեւորգյանին, Վահագն Գեւորգյանին, Սերգեյ Գասպարյանին, ինչպես նաեւ Հայ Ազգային Կոնգրեսի արտաքին կապերի պատասխանատու Վլադիմիր Կարապետյանին: Ավելի քան երեք ժամ կենտրոնի ոստիկանությունում պահվելուց հետո, երիտասարդները եւ Կարապետյանը ազատ են արձակվել: Ինչպես մեզ հետ զրույցում պատմեց Վլադիմիր Կարապետյանը` նրանց փորձել են մեղադրել ապօրինի զանգվածային միջոցառում կազմակերպելու եւ կոչեր անելու մեջ, եւ դա չնայած այն բանին, որ անզեն աչքով էլ երեւում էր, որ Ազատության հրապարակում եղած ակտիվիստների թիվը չի գերազանցում 100-ը, այսինքն` ակցիան ինքնին զանգվածային չէր, հետեւաբար օրենքով դրա համար թույլտվություն ստանալու կարիք չկար:

Ոստիկաններն իրենց լկտիության գագաթնակետին հասան երեկ: Այն ժամանակ, երբ Սարյանի արձանի հարակից տարածքում ընդդիմադիր ակտիվիստները սկսել էին իրենց ամենօրյա քաղաքական զբոսանքը, ընդդիմության մի քանի ակտիվիստներ` ՍԴՀԿ ատենապետ Լյուդմիլա Սարգսյանի գլխավորությամբ, փորձեցին մտնել Ազատության հրապարակ: Ոստիկանները, սակայն, Լյուդմիլա Սարգսյանին եւ նրանց հետ եղած ակտիվիստներին հրելով նստեցրեցին ոստիկանական մեքենան եւ տարան ոստիկանության կենտրոնի բաժին: Սակայն դրանից հետո ոստիկանները ավելի ագրեսիվացան եւ շղթա կազմած մյուս ակտիվիստներին սկսեցին հրել դեպի Սարյանի արձանի հարակից տարածք, որտեղ էլ արդեն ծեծուջարդ հրահրեցին: Արդյունքում 17 քաղաքացիների, այդ թվում 3 երիտասարդ աղջիկ լրագրողների տարան ոստիկանության կենտրոնի բաժին.

Վարդգես Գասպարի, Դավիթ Քիրամիջյան, Բագրատ Ազնավուրյան, Սարգիս եւ Արեգ Գեւորգյաններ, «Հայկական ժամանակի» լրագրողներ Անի Գեւորգյան եւ Սյուզաննա Պողոսյան, «Հայք» թերթի լրագրող Լիլիթ Թադեւոսյան, Լյուդմիլա Սարգսյան, Գարիկ Մանուկյան, Անահիտ Մեսրոպյան, Սերգեյ Գասպարյան, Վահագն Գեւորգյան, Տիգրան Առաքելյան, Սերգեյ Դավթյան, Սվետլանա... (ազգանունը ճշտված չէ), Նարեկ Այվազյան: Այդ ընթացքում ոստիկանության մոտ սկսեցին հավաքվել ընդդիմության ակտիվիստները, ովքեր պահանջում էին ազատ արձակել բոլորին: Սակայն որոշ ժամանակ անց ոստիկանները պահանջեցին ակտիվիստներին ազատել տարածքը: Ակտիվիստները չենթարկվեցին ոստիկանների պահանջներին, ինչի արդյունքում ոստիկանները շղթա կազմած սկսեցին մարդկանց հրել: Մի քանի անգամ տեւած հրմշտոցի արդյունքում մարդիկ ի վերջո հայտնվեցին ոստիկանության բաժանմունքից ավելի քան 200 մետր հեռավորության վրա: Ժամը 21-ի սահմաններում սկսեցին ազատ արձակել բերման ենթարկվածներին: Ժամը 01-ի սահմաններում դեռեւս շարունակվում էին ոստիկանությունում պահվել Դավիթ Քիրամիջյանն ու Սարգիս Գեւորգյանը: Իսկ 22-ամյա Անի Գեւորգյանին, ինչպես պարզվեց կեսգիշերին մոտ, մեղադրանք էին առաջադրել 316/1 հոդվածով` իշխանության ներկայացուցչի նկատմամբ բռնության գործադրում, եւ տեղափոխել են «Աբովյան» ՔԿՀ նախնական կալանավորվածների համար նախատեսված մեկուսարան:

http://www.zhamanak.com/article/15231/

«Ես վաղը ժամը 6-ին գալու եմ»

Երկու տարվա ընդմիջումից հետո Ազատության հրապարակում կրկին հնչեցին Ազատության երգերը եւ «Ազատություն», «Ազատ, անկախ Հայաստան» վանկարկումները: Հնչեց նաեւ Նիկոլ Փաշինյանի «1+1+1…» կարգախոսը:

Դա էր պատճառը, որ ոստիկանի համազգեստ կրող անձանց վերջին 4 օրերի ապօրինի գործողությունները հատկապես երեկ հասան իրենց գագաթնակետին. Ազատության հրապարակ քաղաքացիների մուտքը արգելելու համար` ոստիկանները եւ նրանց օգնող քաղաքացիական հագուստով ինչ-որ անձինք բերման ենթարկեցին 17 քաղաքացու, այդ թվում ՍԴՀԿ ատենապետ Լյումիլա Սարգսյանին եւ երեք լրագրողի: Ոստիկանների այդ ապօրինությունները սկսվել էին դեռ ուրբաթ օրվանից, երբ նախկին քաղբանտարկյալ Վարդգես Գասպարին նորաբաց Ազատության հրապարակում որոշեց, իր խոսքերով` «ոգեկոչել Նիկոլ Փաշինյանի «1+...» շարժումը» եւ Ազատության հրապարակում ամեն օր 2 ժամ` 18.00-ից մինչեւ 20.00-ը անցկացնել նստացույց` քաղբանտարկյալների ազատության, «Ա1+» անկախ հեռուստաընկերության վերաբացման, ոստիկանությունում, բանակում ապօրինությունները դադարեցնելու պահանջով: Ուրբաթ օրը ընդամենը մի քանի երիտասարդներ էին միացել Գասպարիին, ոստիկանները` հասարակությանը հայտնի իրենց մականունավոր ղեկավարների` Երեւանի փոխոստիկանապետ Ռոբերտ Մելքոնյանի` Բազազի, ՊՊԾ գնդի հրամանատար Վալերի Օսիպովի հրահանգներով հարձակվեցին մեկ տասնյակից էլ քիչ քաղաքացիների վրա եւ սկսեցին նրանց հրելով դուրս հանել Ազատության հրապարակից: Ի պատասխան ոստիկանների ապօրինի գործողությունների` Գասպարին եւ երիտասարդները նստեցին եւ սկսեցին վանկարկել «Ազատություն»: Նստացույցը շարունակվեց 2 ժամ, ինչպես նախատեսված էր, ապա Գասպարին երիտասարդներին ասաց. «Էն օրը, որ բանտից դուրս եմ եկել, ասել եմ, եթե ես ազատության մեջ եմ, դրա համար պարտք ու պարտական եմ միայն ու միայն ձեզ եւ ես գտնում եմ, որ մեր մյուս քաղբանտարկյալները, առավել եւս` Նիկոլ Փաշինյանը արժանի են մեր համակրանքին եւ սիրուն, մենք դա պետք է արտահայտենք: Ես վաղը նույնպես ժամը 6-ից 8-ը այստեղ նստացույց եմ անելու»:

Շաբաթ օրը, ժամը 18.00-ի սահմաներում, Ազատության հրապարակը արդեն ամբողջությամբ շրջափակված էր քաղաքացիական հագուստով ինչ-որ անձանց կողմից, որոնց հրահանգներ էր տալիս ՊՊԾ գնդի հրամանատարությունը: Դեռ հրապարակի մուտքի մոտ այդ անձինք սկսեցին հրել եւ քաշքշել երիտասարդներին, որոնք պահանջեցին իրենց ներկայացնել օրենքի այն կետը, որի համաձայն իրենք չեն կարող զբոսնել Ազատության հրապարակում: Հետաքրքիր է, թե ինչպես էին մարդկանց ազատ տեղաշարժվելու իրավունքի ոտնահարումը բացատրում ոստիկանները. ՊՊԾ գնդի ներկայացուցիչներից Վարդան Գեւորգյանը Կոնգրեսի արտաքին հարաբերությւոների հանձնաժողովի ներկայացուցիչ Վլադիմիր Կարապետյանին ասաց, որ «լքեն Օպերան, քանի որ շատանում են»: «Մի հատ նայի հետեւդ, տես ինչքան մարդ ա հավաքվել»,- մի քանի տասնյակ մարդկանց ներկայությունից բորբոքված ասում էր Գեւորգյանը: Ոստիկանները Գասպարիին բերման ենթարկեցին ոստիկանության Կենտրոնի բաժին եւ 3 ժամ այնտեղ պահելուց հետո, առանց բացատրություն տալու ազատ արձակեցին: Կիրակի օրը Գասպարիին բերման ենթարկեցին դեռ այն ժամանակ, երբ չէր հասցրել սկսել իր նստացույցը: Ավելի ուշ ոստիկանները բերման ենթարկեցին եւս 5 հոգու` այդ թվում ՀԱԿ արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի ներկայացուցիչ Վլադիմիր Կարապետյանին: 3 ժամ անց բերման ենթարկվածներն ազատ արձակվեցին: Իսկ ահա երեկ ոստիկանները չէին էլ սպասել, որ ակցիան սկսվի: Մաշտոցի պողոտան դեպի Օպերա հատելիս բերման էին ենթարկել երիտասարդ ակտիվիստներ Վահագն Գեւորգյանին, Յուրի Նիկողոսյանին, Սերգեյ Գասպարյանին, Տիգրան Առաքելյանին, ապա` Վարդգես Գասպարիին: Այնուհետեւ բերման ենթարկվեցին ՍԴՀԿ ատենապետ Լյուդմիլա Սարգսյանը, ՍԴՀԿ անդամ Գարիկ Մանուկյանը, երկու լրագրող: Սարյանի արձանի մոտ ոստիկանների եւ քաղաքացիական հագուստով անձանց հրահրած հրմշտոցի արդյունքում ոստիկանության Կենտրոնի բաժին բերման ենթարկվեցին եւս մեկ լրագրող, ընդդիմադիր ակտիվիստներ Սվետլանա Միքայելյանը, Անահիտ Մեսրոպյանը, Սարգիս Գեւորգյանը, Դավիթ Քիրամիջյանը, Արեգ Գեւորգյանը, Նարեկ Այվազյանը, Բագրատ Ազնաուրյանը: Ոստիկանության կենտրոնի բաժնում ազատազրկվածները Լյուդմիլա Սարգսյանի առաջարկությամբ միահամուռ որոշեցին իրենց ազատազրկումը նվիրել Նիկոլ Փաշինյանի ծննդյան 35-ամյակին, որը լրանում է այսօր` հունիսի 1-ին: Բերման ենթարկվածները 3 ժամ ոստիկանսւթյունում պահվելուց հետո ազատ արձակվեցին` բացառությամբ 3-ի: Կենտրոնի բաժնում ոչ պրոֆեսիոնալ ինչ-որ օպերներ եւ նրանց գերպրոֆեսիոնալ ղեկավարները` Դավթյան, Ամիրխանյան, մի կերպ արձանագրություն կազմեցին այն մասին, թե ինչու են բերման ենթարկել քաղաքացիներին: Բոլորի ազատազրկման հիմնավորումը նույնն էր` «իշխանության ներկայացուցչի նկատմամբ բռնություն գործադելու կասկածանք»: «Ես վաղը ժամը 6-ին գալու եմ»,- ոստիկանության շենքից դուրս գալով` ոստիկաներին տեղեկացրեց Վ. Գասպարին: Նույն ոգով ոստիկանությունից դուրս եկան նաեւ մյուսները: Ի դեպ, ոստիկանության մոտ հավաքված բազմությանը ոստիկանները փորձել էին ցրել, ինչը, սակայն, չէր ստացվել: Ինչպես տեղեկացանք փաստաբան Լուսինե Սահակյանից, բերման ենթարկված «ՀԺ» լրագրող Անի Գեւորգյանին ձերբակալել էին ընդամենը մեկ ոստիկանի ցուցմունքի հիման վրա, ով ասել էր, թե իբր ինքը ցավ է զգացել Գեւորգյանի հարվածից:

Երեկ ոստիկանություն հարցում էինք ուղարկել` պարզելու համար, ի՞նչ հիմքով են քաղաքացիներին արգելում զբոսնել Ազատության հրապարակում, եւ ովքե՞ր են քաղաքացիական հագուստով այն անձինք, որ բռնություն են գործադրում քաղաքացիների նկատմամբ: Մեր հարցման պատասխանը ոստիկանությունից այդպես էլ չստացանք, հեռախոսով խոստացան պատասխանել, «երբ պատասխան լինի»: Ավելին, ուրբաթ, շաբաթ եւ կիրակի օրերի ապօրինությունների հետ կապված ոստիկանությունը զավեշտալի հաղորդագրություն տարածեց: «Մայիսի 29-ին, ժամը 18.37-ին, ոստիկանության Կենտրոնականի բաժնի օպերլիազոր, ոստիկանության ավագ լեյտենանտ Ս. Ա.-ն զեկուցագիր է ներկայացրել, որ նույն օրը, ժամը 18.15-ին, Ազատության հրապարակում` Ալ. Սպենդիարյանի անվան օպերայի եւ բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնի գլխավոր մուտքի մոտ, նկատելով գետնին պառկած մի տղամարդու` 1957թ. ծնված Վարդգես Գ.-ին, մոտեցել է նրան եւ պահանջել կանգնել, սակայն վերջինս չի ենթարկվել իր օրինական պահանջներին, ոստիկանների հասցեին տվել է հայհոյանքներ եւ անպարկեշտ ձեւով ստորացրել իր պատիվն ու արժանապատվությունը: Կատարվում է հետաքննություն», «Մայիսի 30-ին, ժամը 20.30-ին, ոստիկանության Երեւան քաղաքի վարչության ՊՊԾ գնդի 1-ին գումարտակի ծառայողները Ազատության հրապարակից բերման են ենթարկել 1969թ. ծնված Վլադիմիր Կ.-ին, որը նույն օրը, ժամը 20.00-ին, Ազատության հրապարակում կոչեր է արել քաղաքացիներին` կազմակերպել եւ անցկացնել չարտոնված հրապարակային միջոցառում: Կատարվում է հետաքննություն» եւ այլն: Նշենք նաեւ, որ ըստ բերման ենթարկվածների, Կենտրոնի ոստիկանապետ Աշոտ Կարապետյանը նրանց ոչ պաշտոնապես ասել էր, որ չգնան Ազատության հրապարակ, քանի որ հստակ որոշում կա ամեն գնով ընդդիմությանը չթողնել այնտեղ: Նշենք նաեւ, որ մեզ հասած տեղեկությունների համաձայն, թե վերոնշյալ որոշումը եւ թե հրահանգը անմիջապես Սերժ Սարգսյանից է: Երեկ փորձեցինք այս հարցի շուրջ մեկնաբանություն ստանալ ՀՀԿ-ից, միեւնույն ժամանակ տեղի ունեցողի հետ կապված իմանալ նրանց կարծիքը: Մոտ մեկ տասնյակ ՀՀԿ-ականեր ուղղակի չէին պատասխանում մեր հեռախոսազանգերին, պատգամավոր Մկրտիչ Մինասյանն էլ ասաց, թե այդ ամենից անտեղյակ է:  

Երեկ տեղի ունեցածի հետ կապված մեր հարցմանն ի պատասխան ոչ պակաս զավեշտալի հաղորդագրություն տարածեց նաեւ օմբուդսմենի գրասենյակը. «ՀՀ Մարդու իրավունքների պաշտպանը հորդորում է քաղաքացիներին զերծ մնալ հասարակական կարգը խախտող գործողություններից, պահպանել եւ հարգել այլոց իրավունքները, ազատությունները եւ արժանապատվությունը: ՀՀ ՄԻ պաշտպանը կոչ է անում ՀՀ Ոստիկանության մարմիններին հասարակական կարգի եւ հասարակական անվտանգության ապահովման պարտականությունները կատարելիս խստագույնս պահպանել օրենքի պահանջները, ղեկավարվել համաչափության սկզբունքով՝ զերծ մնալով անձի՝ խաղաղ, առանց զենքի հավաքներ անցկացնելու իրավունքի անհարկի սահմանափակումներից, հիմք ընդունել միայն անհերքելի եւ հիմնավոր փաստերը, որոնց առկայության պարագայում միջամտությունն անձի՝ խաղաղ հավաքներ անցկացնելու սահմանադրական իրավունքի իրականացմանը  կարող է համարվել արդարացված»: Ոստիկանության ապօրինությունները մեկնաբանելով` երեկ մեզ հետ զրույցում ՀԱԿ համակարգող Լեւոն Զուրաբյանն ասաց. «Ի՞նչ է կատարվածը. ընդամենը մի քանի քաղաքացի որոշել են նստացույց անել Ազատության հրապարակում: Իշխանությունները այնքան վախեցած են դրանից, իրենց պատկերացումով երեւի ազատության հրապարակը Ստալինինգրադի նման մի բան է, որ գնում են այսպիսի ջղաձգումների, գնում են աննախադեպ հալածանքների, արդեն լրագրողների են ձերբակալում, կուսակցապետին: Սա նշանակում է Ս. Սարգսյանի վարչախմբի ծրագրի տապալում. նրանք մտածում էին, որ փորելով Ազատության հրապարակը, 2 տարի ձգձգելով այդ շինարարությունը` նրանք հասնելու են մի վիճակի, երբ շարժումը մարելու է, որից հետո կբացեն Ազատության հրապարակը որպես կայունության խորհրդանիշ: Սա պարզ ցույց է տալիս, որ էդ ամբողջ էժանագին ու փոքրոգի մարտավարությոնից հետո էլ նրանք պարտվել են: Այս ռեժիմը շարունակում է մնալ ոստիկանական, նրանք կարող են իշխել միայն օկուպացնելով սեփական քաղաքը»:

http://www.armtimes.com/ru/node/9512

Ապարտեիդ ՀԱԿ-ի նկատմամբ կամ վերադարձ բրեժնեվյան ժամանակներին

Արդեն երրորդ օրն է՝ Հայ ազգային կոնգրեսի երիտասարդներն ու ՀԱԿ անդամ, նախկին քաղբանտարկյալ Վարդգես Գասպարին Ազատության հրապարակում՝ Թումանյանի արձանի հարեւանությամբ, փորձում են բողոքի ակցիա կազմակերպել, սակայն ոստիկաններն ամեն կերպ խոչընդոտում են նրանց: Հիշեցնենք, որ ստորգետնյա ավտոկայանատեղի կառուցելու հետ կապված՝ Ազատության հրապարակը 2008-ի աշնանից փակ էր եւ վերաբացվել է օրերս: Դեռ մայիսի 28-ին ընդդիմադիրներն Ազատության հրապարակում, ի պաշտպանություն քաղբանտարկյալների եւ մարդու իրավունքների, նստացույց էին կազմակերպել "Բողոք ընդդեմ մարդու իրավունքների ոտնահարման", "Դադարեցնել խոշտանգումները բանակում, կալանավայրերում, քաղբանտարկյալների նկատմամբ", "Կատարել ԵԴ վճիռը, բացել "Ա1+"-ը" գրառումներով պաստառներով: Ինչպես սովորաբար Հայաստանում լինում է նման ակցիաների ժամանակ, այս անգամ էլ ոստիկանությունն օգտագործել է հասարակական ակտիվության ցանկացած դրսեւորում ճնշելու իր հարուստ փորձը՝ հրել ու քաշքշել ակցիայի մասնակիցներին, փորձել խանգարել վերջիններիս՝ պատճառաբանելով, թե հասարակական կարգ են խանգարում: Մայիսի 28-ին նստացույցն այնուամենայնիվ տեղի է ունեցել: Ազատության հրապարակը մարդաշատ է եղել նաեւ մայիսի 29-ի երեկոյան: Ոստիկանության պարեկապահակային ծառայության աշխատակիցներն ու կարմիրբերետավորները, ինչպես նաեւ քաղաքացիական հագուստով մի խումբ անձինք փորձված մեթոդով գործել են նաեւ այդ օրը: Նախ, փակել են Ազատության հրապարակ տանող մուտքը, ապա ակցիայի մասնակիցներին ուժով հեռացրել հրապարակից, իսկ Վարդգես Գասպարին տարվել է Կենտրոնի ոստիկանություն, 3 ժամ պահվելուց հետո բաց թողնվել: "Քաղաքացիական հագուստով անձինք եւ ոստիկաններն արգելեցին հրապարակ մուտք գործել,  մարդկանց հրում էին, որ հետ գնան, եւ, բնականաբար, ես հետ չեմ գնում, իմ ոտքերն իրենց տեղն են: Իրենց հրելուց ես վայր ընկա ու էդպես էլ պառկած մնացի, ու իրենք ինձ հենց էդպես էլ վերցրեցին, տարան ոստիկանություն",-պատմում է Վարդգես Գասպարին: Նրա խոսքով՝ իրեն մեղադրանք է առաջադրվել, թե դիմադրություն է ցույց տվել ոստիկաններին: Մայիսի 30-ին էլ Ազատության հրապարակում ակցիա անցկացնելու փորձ է եղել: Տարածքը հսկող "հասարակական կարգ պահպանողներն" այդ անգամ էլ, Վարդգես Գասպարիից բացի, եւս 5 երիտասարդների են բերման ենթարկել (ՀԱԿ ակտիվիստներ Տիգրան Առաքելյանին, Սարգիս Գեւորգյանին, Վահագն Գեւորգյանին, Սերգեյ Կարապետյանին եւ ՀԱԿ արտաքին հարաբերությունների հանձնախմբի անդամ Վլադիմիր Կարապետյանին): Վարդգես Գասպարիի խոսքով՝ իրեն ներկայացվել է մի արձանագրություն, որտեղ գրված է եղել, որ ինքը հոգեխանգարմունք է ստացել, եւ ոստիկանության աշխատողները, նկատելով գետնին պառկած եւ անկանոն շարժումներ անող ինչ-որ անձնավորության, փորձել են կարգի հրավիրել, ինքն էլ իբր զազրախոսել ու վիրավորել է ոստիկաններին, ինչի համար նրան բերման են ենթարկել: "Իրավապաշտպանին հոգեխանգարված ներկայացնելը դա բրեժնեւյան ժամանակվա մեթոդ է, եւ համենայնդեպս ես թույլ չեմ տա, որ մենք մինչեւ բրեժնեւյան ժամանակներ հետ գնանք",-ասաց Գասպարին՝ հավելելով, որ ոստիկանների գործողություններն իր նկատմամբ հանցագործություն են, եւ ինքն այդ մասին հաղորդում է պատրաստում: "Կատարյալ ապօրինություն, արհամարհանք Սահմանադրության, օրենքների պահանջների նկատմամբ",-ՀԱԿ արտաքին կապերի համակարգող Վլադիմիր Կարապետյանն էլ այսպես բնորոշեց ոստիկանների գործողությունները մայիսի 28-30-ին: Նա ասաց, որ ոստիկանության բաժանմունքում իրեն ներկայացվել է մի փաստաթուղթ, որտեղ նշված է, թե ինքը կասկածվում է զանգվածային ապօրինի միջոցառմանը մասնակցելու մեջ, այն դեպքում, երբ ակցիայի մասնակիցների թիվը հազիվ 15-20 հոգի է եղել, այսինքն՝ միջոցառում ասվածը հեռու է եղել զանգվածային լինելուց: Շուրջ երեք ժամ ոստիկանությունում պահվելուց հետո բերման ենթարկվածները կրկին ազատ են արձակվել: "Սա ինչ-որ նոր երեւույթ է, որովհետեւ ոչ բոլորին են արգելում մուտք գործել Ազատության հրապարակ: Սա յուրահատուկ ապարտեիդի դրսեւորում է, այսինքն մարդու աչքերի մեջ են նայում ու որոշում են՝ էս մարդուն թողե՞նք, թե՞ ոչ",-նշեց ՀԱԿ արտաքին կապերի համակարգողը: Ազատության հրապարակին հարող տարածքում ակցիայի մասնակիցներ-ոստիկանություն դիմադրությունն իր գագաթնակետին հասավ երեկ երեկոյան: Ընդդիմության ակտիվիստները 18:00-ին, նախատեսվածի պես, կրկին հավաքվել էին նստացույց անելու: Համազգեստավոր ու քաղաքացիական հագուստով կարգ պահպանողներն արգելեցին ակցիայի մասնակիցներին մոտենալ Ազատության հրապարակին: Արդեն սովորական դարձած հրմշտոց սկսվեց: Օպերայի մոտակայքում ոստիկանության աշխատակիցները սկսեցին "կասկածելիների" որսը: Նախ, ՍԴՀԿ ատենապետ Լյուդմիլա Սարգսյանն ու ՍԴՀԿ երիտթեւի նախագահ Գարիկ Մանուկյանը,

այնուհետ՝ ակցիան լուսաբանող "Հայքի" լրագրող Լիլիթ Թադեւոսյանին, "Հայկական ժամանակի" լրագրողներ Սյուզաննա Պողոսյանին եւ Անի Գեւորգյանին ու պաստառը ձեռքին կանգնած Վարդգես Գասպարիին ոստիկանական մեքենաներով տեղափոխեցին բաժին: Պատահական անցորդներից մի տարեց կին, տեսնելով այդ վայրենությունը, բացականչեց. "Այ քեզ բան... սա բռնապետություն ա, ուրիշ ոչ մի բան, մարդը իրա համար կանգնած ա, բրթին-գցին ու տարան": Ոստիկանության պարեկապահակային ծառայության գնդի հրամանատար Ռոբերտ Մելքոնյանը լրագրողների այն հարցին, թե ինչու են ոստիկանություն տեղափոխում մարդկանց, պատասխանեց. "Նախորդ օրը ոստիկանությանը դիմադրություն են ցույց տվել,  եւ բոլորը մեր մոտ կասկածվում են, եւ բոլորին հրավիրում ենք ոստիկանության բաժին՝ պարզաբանում մտցնելու, թե ով կարող է այդ հանցագործությունը կատարած լինի": Ազատության հրապարակին հարող տարածքից ՀԱԿ երիտասարդները բռնի ուժով դեպի Սարյանի այգի քշվեցին: Առաջացած քաշքշուկն ու հրմշտոցն ուղեկցվում էին փոխադարձ անվայելուչ արտահայտություններով ու հայհոյանքներով, ինչպես ասում են՝ շունը տիրոջը չէր ճանաչում: "Ճանապարհին՝ անցնելիս, մեզ ոստիկանության աշխատակիցներն ու կարմիրբերետավորները խփեցին: Ես աշխատանքից ժամը 6-ին տղայիս հետ քայլելով տուն էի գնում, մենք ոչ էլ մտնում էինք Սարյանի այգի, Պրոսպեկտով բարձրանում էինք, որ նստենք 17 համարն ու գնանք տուն: Հարձակվեցին, տղայիս գցեցին ցեխերի մեջ, քշեցին-ծեծեցին՝ քացով գլխին, մեջքին, որտեղ ասես, ինձ նույնպես խփեցին-ջարդեցին, որդուս դրեցին ոստիկանական մեքենան ու տարան: Այ, նայեք, ահա հայ կինը",-իր ու որդու հետ կատարվածը պատմեց պատահական անցորդ մի տիկին՝ ցույց տալով իր պատռված զուգագուլպան ու որդու վերնաշապիկը՝ դարձյալ պատռված: "Հերթական անգամ մենք ականատես դարձանք, որ սա ոստիկանական պետություն է, որտեղ ոստիկանապետի եւ այլ բարձրաստիճան պաշտոնյաների խոսքերը ոչինչ չարժեն, այսինքն իրենք կարող են մեկ բան ասել, բայց իրական կյանքն այն է, ինչ տեսանք՝ բռնությամբ, ծեծով-ջարդով դուրս մղեցին երիտասարդներին եւ սովորական քաղաքացիներին, որոնք պարզապես դուրս էին եկել զբոսնելու Ազատության հրապարակում: Ամենաահավորը էն է, որ մենք չունենք բացատրություն ոստիկանության կողմից",-Սարյանի այգում տեղի ունեցածի մասին ասաց Վլադիմիր Կարապետյանը: Սարյանի այգուց ՀԱԿ ակտիվիստները երթով շարժվեցին դեպի Կենտրոնի ոստիկանություն՝ համերաշխություն հայտնելու անազատության մեջ գտնվող իրենց ընկերներին: Ոստիկանության բակում ակցիայի մասնակիցները երգում էին, վանկարկում՝ "պայքար, պայքար մինչեւ վերջ", "մենք ստրուկ չենք": Որոշ ժամանակ անց նրանց այստեղից էլ են ցրել՝ մոտ 100 մետր հեռավորության վրա: Իսկ ոստիկանության Կենտրոնի բաժին բերման ենթարկվածների շահերի ներկայացուցիչ փաստաբաններին ներս չէին թողել՝ առանց որեւէ հիմնավորման: "Ոչ մի հիմք չեն ասում, ասում են՝ 5-10 րոպեից",-մեզ հետ զրույցում ասաց փաստաբան Վահե Հովսեփյանը, որը ժամը 6:30-ից սպասում էր ոստիկանության բակում: Կենտրոնի ոստիկանություն տեղափոխվածների թիվը երեկ երեկոյան 16-ն է եղել: Ակտիվիստները մինչեւ ուշ երեկո սպասել են, մինչեւ բերման ենթարկվածներին ազատ արձակեն:  Ժամը 21:30-22:00-ի դրությամբ նրանց մեծ մասն արդեն ազատ էր արձակվել: "Հայկական ժամանակի" լրագրող Սյուզաննա Պողոսյանը մեզ հետ զրույցում ասաց, որ իրենց բերման են ենթարկել իշխանության ներկայացուցչի նկատմամբ բռնության կասկածանքով: Այդ մասին արձանագրություն է կազմվել: "Մենք հրաժարվել ենք որեւէ բացատրություն ստորագրել, որովհետեւ մեզ ապօրինի են բերման ենթարկել, մենք մեր մասնագիտական պարտականություններն էինք կատարում՝ ձայնագրում էինք այն լկտիությունները, որ կիրառում էին ՍԴՀԿ ատենապետ Լյուդմիլա Սարգսյանի ու ՍԴՀԿ երիտթեւի նախագահ Գարիկ Մանուկյանի նկատմամբ",-պատմեց լրագրողը:

http://www.hraparak.am/hodvac.php?h_id=5142

Ծեծեցին եւ բերման ենթարկեցին

Նախկին քաղբանտարկյալ Վարդգես Գասպարին, որն արդեն 3 օր է նստացույց է կազմակերպում Ազատության հրապարակում, այսօր նույնիսկ չհասցրեց մտնել հրապարակ: Ոստիկանները, շղթա կազմած, նրան, ինչպես նաեւ Հայ ազգային կոնգրեսի մյուս անդամներին ուժի կիրառմամբ դուրս արեցին Ազատության հրապարակում: Դիմադրողներն արժանացան բռնության` անկախ իրենց սեռից եւ տարիքից:

ՍԴՀԿ ատենապետ Լյուդմիլա Սարգսյանին Ազատության հրապարակում ոստիկանները հրելով մտցրեցին ոստիկանության մեքենան`նույնիսկ ուշադրություն չդարձնելով, որ նրա ձեռքը մնաց մեքենայի դռան արանքում:

ՀԱԿ-ի անդամների եւ համակիրների նկատմամբ բռնությունները շարունակվեցին Սարյանի արձանի հարակից տարածքում: «Առաջ» հրամանից հետո ոստիկանության աշխատակիցները շրջափակեցին Սարյանի արձանի հարակից տարածքը եւ սկսեցին բերման ենթարկել ՀԱԿ-ի անդամներին:
Ոստիկաններ այսօր բերման ենթարկեցին միանգամից 3 իգական սեռի լրագրող` «Հայկական ժամանակ» օրաթերթի լրագրողներ Սյուզի Պողոսյանին ու Անի Գեւորգյանին, իսկ «Հայք»-ից` Լիլիթ Թադեւոսյանին: Ոստիկանները լրագրողներին ուղղակի նետեցին մեքենաների մեջ: Բերման ենթարկեցին նաեւ ՀԱԿ-ի համակիր, թարգմանչուհի Անահիտ Մեսրոպյանին: Ըստ երեւույթի ոստիկանները նրան բերման էին ենթարկում ճանաչելով, քանի որ նրա ձեռքերից բռնած քաշում էին եւ ասում. «Է՞լի կթարգմանես»:

«Սա ոստիկանական պետություն է, որտեղ բարձրաստիճան պաշտոնյաների խոսքը ոչինչ է: Այսօր նրանք ծեծուջարդով դուրս հանեցին զբոսանքի դուրս եկած ՀՀ քաղաքացիներին: Կանանց հետ նրանց վարվելակերպը ցույց է տալիս նրանց մակարդակը: Երեւի այդ ոստիկանները, նրանց ղեկավարները կանանց հետ վարվելու նման դաստիարակություն են ստացել»,- «Ա1+»-ին ասաց ՀԱԿ-ի կենտրոնական շտաբի ներկայացուցիչ Վլադիմիր Կարապետյանը:

Մինչեւ ոստիկանության մեքենաներ հասցնելը` ծեծի ենթարկեցին Հայ ազգային կոնգրեսի մի շարք երիտասարդների: Ոստիկանները քաշքշելով պատռում էին նրանց հագուստը, նրանց պառկեցնում էին գետնին եւ հետո վազեցնում դեպի մեքենաներ:

Այսօր ոստիկանները բերման ենթարկեցին 13 քաղաքացու:

ՀԱԿ-ի ակտիվիստներին բերման ենթարկելուց հետո, ոստիկանների թիվը Սարյանի արձանի հարակից տարածքում նվազեց:

ՀԱԿ-ի անդամները երթով Սարյանի արձանի մոտից շարժվեցին դեպի ոստիկանության Կենտրոնի բաժին, որտեղ պահվում են բերման ենթարկվածները: Դատարանի բակում Կոնգրեսի անդամները վանկարկում էին «Ազատություն», «Պայքար, պայքար մինչև վերջ» եւ երգում ազգային-ազատագրական երգեր: Բերման ենթարկվածներին 3 ժամ հետո կամ պետք է ազատ արձակեն, կամ մեղադրանք առաջադրեն:

Ժամը 21.30-ի սահմաններում բերման ենթարկվածները ազատ չարձակվեցին եւ հենց Ոստիկանության Կենտրոնի բաժնի շենքի մոտ ոստիկանները կրկին ուժ գործադրեցին ՀԱԿ-ի անդամների եւ համակիրների նկատմամբ:

Ժամը 23.00-ի սահմաններում բացի երեք բերման ենթարկվածներից` Անի Գեւորգյանից, Սարգիս Գեւորգյանից եւ Դավիթ Քիրամջյանից, մնացածներն ազատ արձակվեցին: "Ազատ չարձակվածներին որեւէ մեղադրանք չեն առաջադրվել: Նրանք պահվում են անորոշ կարգավիճակով",- "Ա1+"-ին ասաց ՀԱԿ-ի ներկայացուցիչ Վլադիմիր Կարապետյանը: